استان یزد بنا بر مقتضیات اقلیمى و طبیعى خود، عناصرى از معمارى ویژه را به نمایش گذاشته که به معمارى کویرى موسوم است. این

یزد

استان یزد، نماد معماری، هنر و آئینها و مراسم مناطق کویرى ایران است. این استان با قدمتى تاریخى داراى چهار کانون باستانى در یزد، مهریز و فهرج، رستاق و میبد و اردکان بود و در مسیر شاهراه تاریخى رى و کرمان قرار داشت. مردم استان یزد از نژاد آریایى و ایرانى هستند و به علت موقعیت جغرافیایى ویژهٔ این استان، از آمیختن با نژادهاى غیرایرانى تا اندازه‌اى مصون مانده‌اند.مردم استان یزد به زبان فارسى رایج، با پاره‌اى ویژگى‌هاى گویشى سخن ‌مى‌گویند.

جغرافیاى تاریخى استان

سرزمین یزد، صاحب یکى از شکوهمندترین و درخشان‌ترین میراث‌هاى فرهنگ و تمدن کهن ادوار مختلف تاریخى ایران است. تاریخ سکونت انسان در این خطه، از هزارهٔ سوم پیش از میلاد فراتر رفته است، به طورى که در عهد پیشدادیان، طایفه‌هاى در حال کوچ از بلخ به پارس، این سرزمین را یزدان نامیدند و از آن زمان به بعد، ‌یزد محل عبادت شد. از مهم‌‌ترین مراکز اسکان اولیه در این سرزمین، به مهرپادین (مهریز)، فهرشان، پهره (فهرج)، خورمیش، ارد (اردکان)، ‌شواز، قلاع موبدان (میبد)، ‌طرنج، عقدا و اشکدز مى‌توان اشاره کرد. شهر یزد به عنوان محلى پاک و مقدس در رأس همهٔ‌ این آبادى‌ها قرار داشته است.

یزد به معناى پاک و مقدس و یزدگرد به معنى داده خدایى است. شهر یزد نیز به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است. در دورهٔ‌ اسلامى، شهر یزد را دارالعباده مى‌نامیدند. اهمیت دینى شهر یزد تا پیش از اسلام به حدى بود که از اطراف و اکناف به ویژه در ایام بهار براى عبادت به این مکان سفر مى‌‌کردند. یزد نگین کویر است و اولین بار نام آن در کنار اسم «چیترتخمه» یکى از همرزمان داریوش آورده شد. مورخان یونانى، ‌شهر کهن و باستانى یزد را «ایساتیس» مى‌خواندند. بعدها بر ویرانه‌هاى «ایساتیس»، «کثه» به‌وجود آمد. این شهر، هستهٔ‌ اولیهٔ شهر کنونى و مرکز حکومتى و اقتصادى در قرون اسلامى بوده است. جغرافى‌دانان بعد از اسلام، ‌نام یزد را همراه نام «کثه» ذکر کرده‌‌اند.

ابتدا ولایت یزد جزو «کورهٔ‌ اصطخر» (استخر) مربوط به ایالت پارس بوده و بزرگ‌ترین ناحیهٔ‌ این کوره به حساب مى‌آمده است.

شهر باستانى یزد در کنار آبراه سگزه و منتهى‌الیه مسیر آب تفت در تقاطع را‌ه‌هاى باستانى رى – کرمان و پارس – خراسان قرار داشته است. این ناحیه همواره در دورهٔ‌ هخامنشیان از راه‌هاى معتبر، مؤسسه‌هاى راهدارى، مراکز پستى و چاپارى برخوردار بوده است. راهدارى در یزد قدیم چنان اهمیتى داشت که خاندان آل‌مظفر از منصب راهدارى ناحیهٔ میبد به پادشاهى رسیدند.