2334157-12925900 معاونت پژوهش و فناوری به نام خدا منشور اخلاق پژوهش با یاری از خداوند سبحان و اعتقاد به این که عالم محضر خداست و همواره ناظر بر اعمال انسان و به منظور پاس داشت مقام بلند دانش و پژوهش و نظر به اهمیت جایگاه دانشگاه در اعتلای فرهنگ و تمدن بشری، ما دانشجویان و اعضاء هیئت علمی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی متعهد می گردیم اصول زیر را در انجام فعالیت های پژوهشی مد نظر قرار داده و از آن تخطی نکنیم: 1. اصل برائت: التزام به برائت جویی از هرگونه رفتار غیرحرفه ای و اعلام موضع نسبت به کسانی که حوزه علم و پژوهش را به شائبه های غیرعلمی می آلایند. 2. اصل رعایت انصاف و امانت: تعهد به اجتناب از هرگونه جانب داری غیر علمی و حفاظت از اموال، تجهیزات و منابع در اختیار. 3. اصل ترویج: تعهد به رواج دانش و اشاعه نتایج تحقیقات و انتقال آن به همکاران علمی و دانشجویان به غیر از مواردی که منع قانونی دارد. 4. اصل احترام: تعهد به رعایت حریم ها و حرمت ها در انجام تحقیقات و رعایت جانب نقد و خودداری از هرگونه حرمت شکنی. 5. اصل رعایت حقوق: التزام به رعایت کامل حقوق پژوهشگران و پژوهیدگان (انسان،حیوان ونبات) و سایر صاحبان حق. 6. اصل رازداری: تعهد به صیانت از اسرار و اطلاعات محرمانه افراد، سازمان ها و کشور و کلیه افراد و نهادهای مرتبط با تحقیق. 7. اصل حقیقت جویی: تلاش در راستای پی جویی حقیقت و وفاداری به آن و دوری از هرگونه پنهان سازی حقیقت. 8. اصل مالکیت مادی و معنوی: تعهد به رعایت کامل حقوق مادی و معنوی دانشگاه و کلیه همکاران پژوهش. 23964901466215009. اصل منافع ملی: تعهد به رعایت مصالح ملی و در نظر داشتن پیشبرد و توسعه کشور در کلیه مراحل پژوهش. تقدیم به مادرم، بالنده‌تر از سپهر بلند، کسی که صبر را از چهره مصمم و شکیبایش آموختم. همسر گرامی و مهربانم. آنکه همیشه پشتیبان، همراه و امید دهنده من در مسیر پر فراز و نشیب زندگی بوده است. سپاسگزاری چه زیباست شکر ایزدمنّان را به واسطه شکر خلق به جا آوردن چرا که فرمود «مَن لَم یَشکُرالمَخلوق لَم یَشکُرالخالِق» هر چند در این مقال نمی‌گنجد که سپاس زحمات بی‌دریغ اساتید، دوستان و همکاران گرامی را وانمود کرد ولی ذکر نام این عزیزان از درون قلب و نوشتار کردن آن در این نوشتار فقط انجام وظیفه مالامال از ارادت و تلمذ می‌باشد. بر خود لازم می‌دانم از اساتید محترم: - دکتر عبدالرضا جعفری که راهنمایی پایان‌نامه اینجانب را به عهده داشتند و در مدت اجرای پایان‌نامه از هیچ کمکی دریغ ننموده‌اند و معلوماتی فراتر از مباحث مربوط به پایان‌نامه از ایشان کسب نمودم. - دکتر برمک جعفری حقیقی، استاد مشاور اینجانب که در این پایان‌نامه، با راهنمایی‌های ارزنده خود در حین انجام تحقیق مرا از فیض معلومات خود بهره‌مند ساختند. - اساتید عزیز و گرانقدری که در مراحل مختلف تحصیل در خدمت آن‌ها کسب علم نمودم. و کلیه کسانی که به نحوی در این راستا مرا یاری داده‌اند کمال تشکر و قدردانی را دارم. 227266585090000فهرست مطالب عنوان صفحه TOC \o "1-3" \h \z \u چکیده...........................................................................................................................................................1 فصل اول:کلیات تحقیق1-1- مقدمه PAGEREF _Toc402817032 \h 31-2- فرضیه‌ها51-3- اهداف تحقیق:61-4- گیاه‌شناسی بانونه:61-5- منشأ گیاهی بابونه91-6- مراحل رشد و نمو:91-7- موارد مصرف و خصوصیات دارویی بابونه:101-8- مراحل کاشت بابونه:121-9- برداشت بابونه:131-10- خشک کردن و جمع‌آوری بذر بابونه:131-11- کودهای شیمیایی:13فصل دوم:مروری بر تحقیقات انجام شده HYPERLINK \l "_Toc402817046" 2-1- تنش و تعاریف آن18 2-2- اهمیت مطالعه تنش‌های گیاهی از نظر موقعیت جغرافیایی و زیست محیطی182-3- خشکی و وضعیت جهانی آن192-4- انواع خشکی212-5- اثر تنش کمبود آب در مراحل مختلف رشد212-6- اثر تنش خشکی بر جوانه زنی و رشد گیاهچه222-7- اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای آن232-8- اثر تنش خشکی بر توسعه ریشه‌ها232-9- مکانیسمهای سازگاری گیاهان به خشکی242-9-1- مقاومت به خشکی242-9-2- گریز از خشکی242-9-3- تحمل خشکی242-9-4- اجتناب از خشکی252-9-5- بهبود از خشکی252-10- چگونگی مقابله گیاهان با تنش خشکی در مزرعه262-10-1- حفظ موازنه صحیح آبی:272-10-2- بسته شدن روزنه , ذخیره اقتصادی آب برای آسمیلاسیون کربن272-11- مکانیسم‎های اجتناب282-11-3- اندازه و فراوانی روزنه‎ها292-11-4- تجمع آبسیزیک اسید292-11-5- ضخامت کوتیکول و قشر مومی روی برگ302-12- مکانیسم‎های تحمل به خشکی312-12-1- تنظیم فشار اسمزی312-12-2- تجمع پرولین322-12-3- جابجایی مواد پرورده322-13- انتخاب برای مقاومت به خشکی332-14- نقش نیتروژن در گیاهان39فصل سوم:مواد و روش‌ها3- مواد و روش‌ها473-1- موقعیت جغرافیایی محل آزمایش:483-2- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک:483-3- مشخصات طرح آزمایش:503-4- مراحل اجرای آزمایش:513-5- صفات مورد ارزیابی523-6-1- ارتفاع بوته523-6-2- تعداد ساقه فرعی533-6-3- تعداد گل در بوته533-6-4- قطر گل533-6-5- وزن گل یا گلبرگ (تر و خشک)533-6-6- وزن (تر و خشک) ریشه543-6-7- وزن ساقه (تر و خشک)543-6-8- سرعت رشد543-9- محاسبه آماری و نرم‌افزارهای مورد استفاده در طرح57فصل چهارم:نتایج و بحث4-1- نتایج و بحث594-2- عملکرد اقتصادی (کیلوگرم در هکتار)644-3- عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در هکتار)664-4- شاخص برداشت (درصد)694-5- تعداد گل در مترمربع714-6- وزن هزار دانه (گرم)744-7- ارتفاع ساقه (سانتیمتر)764-8- سرعت رشد794-9- درصد اسانس814-10- بحث و نتیجه‌گیری84بحث854-11-پیشنهادات:87منابع88 فهرست جداول عنوان صفحه جدول (3-1): پارامترهای تجزیه‌ی ماکرو............................................................................................49 جدول (3-2): پارامترهای تجزیه میکرو ...............................................................................................49 جدول 4-1- نتایج تجزیه واریانس سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد بابونه در منطقه یاسوج........................................................................................................................... 60 جدول 4-2- نتایج مقایسه میانگین تنش خشکی بر عملکرد بابونه در منطقه یاسوج.............. 61 جدول 4-3- نتایج مقایسه میانگین نیتروژن بر عملکرد بابونه در منطقه یاسوج....................... 62 جدول 4-4- نتایج برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد بابونه در منطقه یاسوج.............................................................................................................................63 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار 4-1- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر عملکرد اقتصادی....................................... 65 نمودار 4-2- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد اقتصادی..................................................65 نمودار 4-3- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد اقتصادی ........66 نمودار 4-4- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر عملکرد بیولوژیک.........................................67 نمودار 4-5- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد بیولوژیک..................................................68 نمودار 4-6- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر عملکرد بیولوژیک..........68 نمودار 4-7- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر شاخص برداشت...........................................70 نمودار 4-8- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر شاخص برداشت....................................................70 نمودار 4-9- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر شاخص برداشت ............71 نمودار 4-10- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر تعداد گل در مترمربع...............................72 نمودار 4-11- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر تعداد گل در مترمربع........................................73 نمودار 4-12- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر تعداد گل در مترمربع.............................................................................................................................73 نمودار 4-13- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر وزن هزار دانه..............................................75 نمودار 4-14- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر وزن هزار دانه..................................................... 75 نمودار 4-15- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر وزن هزار دانه......................... 76 نمودار 4-16- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر ارتفاع ساقه ..................................................................77 نمودار 4-17- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر ارتفاع ساقه ......................................................................78 نمودار 4-18- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر ارتفاع ساقه............................. 78 نمودار 4-19- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر سرعت رشد ...........................................................80 نمودار 4-20- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر سرعت رشد......................................................................80 نمودار 4-21- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر سرعت رشد .............................81 نمودار 4-22- اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر درصد اسانس...........................................................82 نمودار 4-23- اثر سطوح مختلف نیتروژن بر درصد اسانس ....................................................................83 نمودار 4-24- برهمکنش سطوح مختلف نیتروژن و تنش خشکی بر درصد اسانس...............83 اثر تنش خشکی و کود نیتروژن بر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی (Matricaria chamomilla L) به وسیلهی: رحمت اله جهانشاهی چکیده هدف از اجرای آزمایش بدست آوردن تأثیر تنش خشکی و سطوح مختلف نیتروژن بر عملکرد و میزان اسانس گیاه بابونه می باشد که با توجه به اینکه تاکنون در این منطقه و مناطق مجاور چنین تحقیقی انجام نگرفته، لذا این تحقیق از این جنبه دارای اهمیت است. آزمایش به صورت فاکتوریل، در قالب طرح کاملاً تصادفی در سال زراعی 1392 در منطقه یاسوج با 3 تکرار انجام شد، که تیمارهای آزمایش شامل کود نیتروژن در 3 سطح ( 0، 50 و 100کیلوگرم در هکتار) و تنش خشکی در 4 سطح ( (شاهد)0، 1-بار ، 3-بارو 4- بار) بودند. صفات مورد ارزیابی شامل ارتفاع ساقه، تعداد گل در مترمربع، عملکرد گل، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت، وزن هزار دانه و سرعت رشد بود. نتایج نشان داد اثر سطوح مختلف تنش خشکی بر عملکرد اقتصادی، عملکرد بیولوژیک، تعداد گل در مترمربع، وزن هزار دانه و ارتفاع ساقه در سطح احتمال 1 درصد معنی‌دار گردید و بر شاخص برداشت در سطح احتمال 5 درصد معنی‌دار گردید و بر سرعت رشد معنی‌دار نگردید. بیشترین میزان عملکرد اقتصادی در تیمار N2S0 (عدم تنش خشکی و مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن) به میزان 7/293 کیلوگرم در هکتار و کمترین میزان عملکرد اقتصادی در تیمار N0S3 (کاربرد تنش خشکی در سطح 4- بار و عدم مصرف نیتروژن) به میزان 3/108 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. بیشترین میزان وزن هزار دانه در تیمارN2S0 (عدم تنش خشکی و مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن) به میزان 96/7 به دست آمد. بیشترین میزان ارتفاع ساقه در تیمار N1S0(عدم تنش خشکی و مصرف 50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن) به میزان 5/33 سانتیمتر و بیشترین درصد اسانس گیاه در تیمار N2S0 به میزان 7/0 به دست آمد. با توجه به اینکه بیشترین میزان عملکرد صفات مورد مطالعه در تیمار عدم کاربرد تنش خشکی و مصرف 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بدست آمد، لذا این تیمار به کشاورزان و کارشناسان توصیه می گردد. واژه‌های کلیدی: فاکتوریل ، وزن هزار دانه ، ارتفاع ساقه، عملکرد گل، بابونه، یاسوج فصل اولکلیات تحقیق1959728240235300 1-1- مقدمهبا توجه به اهمیت گیاهان دارویی در تأمین سلامت جامعه و ایجاد تنوع کشت در سیستم های کشاورزی، تحقیق در ارتباط با شناسایی و معرفی گونه های قابل کشت از وظایف محققین به ویژه در مناطق دارای شرایط اقلیمی بحرانی می باشد که می تواند زمینه را برای تهیه داروهای گیاهی از مواد طبیعی و اولیه بابونه در تمام فارماکوپههای (واژه‌نامه‌های) معتبر جهان به عنوان یک گیاه دارویی مهم شناخته شده و با توجه به کاربرد روزافزون آن در صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی، عطرسازی و تهیه چاشنی‌های غذایی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است تا آنجا که آن را ستاره گیاهان دارویی نامیده‌اند (بالاز و تیرناد، 1998). مصرف سالانه بابونه در جهان بیش از چهار هزار تن گل خشک است که به‌طور عمده از کشورهای مجارستان، روسیه، آرژانتین، آلمان، چک، فنلاند، مصر و در سال‌های اخیر از کشور هند تأمین می‌شود (بالاز و تیرناد، 1998). گیاهان در طی دوران رشد خود با تنش‌های متعدد محیطی مواجه می‌شوند. هر یک از این تنش‌ها می‌توانند بسته به میزان حساسیت و مرحله رشد گونه گیاهی، اثرات متفاوتی بر رشد، متابولیسم و عملکرد آن‌ها داشته باشند. خشکی از مهمترین عوامل محیطی کاهش رشد و عملکرد بسیاری از گیاهان زراعی، باغی و دارویی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا است (حیدری و همکاران، 2006). در طی بروز تنش خشکی گیاهان با ذخیره تنظیم کننده‌های اسمزی همانند اسیدهای آمینه، قندها، برخی از یون‌های معدنی، هورمون‌ها و پروتئین‌ها سعی در مقابله با تنش دارند. در بین ترکیبات آلی، پرولین یکی از مهمترین تنظیم کننده‌های اسمزی به شمار می رود (ردی و همکاران، 2004). تمایل به تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به خصوص در شرایط کشت اکولوژیک در جهان رو به افزایش می‌باشد. کشت اکولوژیک گیاهان دارویی کیفیت آن‌ها را تضمین کرده و احتمال اثرات منفی روی کیفیت دارویی و عملکرد آن‌ها را نیز کاهش می‌دهد. بررسی انجام شده حاکی از آن است که ساخت مواد مؤثره در گیاهان دارویی تحت تأثیر ژنوتیپ و عوامل محیطی است. (امامی و همکاران 1383، فولستر 1991) اهمیت گیاهان دارویی و اهمیت گیاه درمانی مدرن، بسیاری از کشاورزان را به پرورش گیاهان دارویی ترغیب کرده است و افزایش تقاضای بازار باعث شده است که آن‌ها به تولید گیاهان دارویی روی بیاورند و قطعات پراکنده زمین‌هایشان را که به دلیل اندازه، شکل و نامناسب بودن برای کشت دیگر محصولات به صورت بایر رها شده‌اند به این کار اختصاص دهند (حاج سید هادی و همکاران 1382). کشت و تولید گیاهان دارویی بدون استفاده از نهاده‌های شیمیایی تضمین کننده و سلامت فرآورده‌های حاصل از آن‌هاست. مطالعات انجام شده بر روی گیاهان دارویی در اکوسیستمهای طبیعی و زراعی بر این مسئله اذعان می‌کند که استفاده از نظام کشاورزی پایدار بهترین شرایط را برای تولید این گیاهان فراهم می‌کند و حداکثر عملکرد کمی و کیفی در چنین شرایطی حاصل می‌شود (اکبری نیا، 1382 و شریفی عاشور آبادی 1381 داگارو تومار و 2002). بابونه با نام علمی (Matricaria spp) گیاهان علفی یک ساله با ارتفاع 70-10 سانتی متر و پایا با ساقههای افراشته منشعب از خانواده کاسنی (Asteraeeae) میباشد (امیدبیگی 1379). بابونه یکی از گیاه دارویی مهم در دنیا می‌باشد که توسط انسان شناخته شده است (جمشیدی 1379). سازگاری این گیاه نسبت به انواع خاک‌ها زیاد بوده و می‌تواند در خاک‌های شور قلیایی غیر حاصلخیز و سنگلاخی رشد کند. کاربرد اصلی بابونه در صنایع داروسازی آرایشی بهداشتی می‌باشد. عصاره بابونه به دلیل داشتن آلفا بیزا بولل، ترانس-فارنسول سیس-بتا-فامصن و کامازولن دارای خواص درمانی زیادی از جمله خصوصیات ضد میکروب، ضد تورمی و ضد اسپاسم و ضد عفونی کننده داشته و در درمان ناراحتی‌های معده و روده‌ها به کار می رود و همچنین عصاره این گیاه در آرامش سیستم عصبی و کاهش تشنج مؤثر است؛ و از آن در تهیه کمپرس‌ها و درخشان کردن طبیعی موها استفاده می‌شود (امید بیگی 1379). 1-2- فرضیه‌ها1- تنش خشکی کاهش معنی‌داری بر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی دارد. 2- کاربرد کود نیتروژنه در شرایط مختلف رطوبتی بر عملکرد و درصد اسانس بابونه آلمانی افزایش دارد. 3- کاربرد همزمان نیتروژن و عدم تنش خشکی سبب عملکرد گیاه بابونه می‌شود. 1-3- اهداف تحقیق:1- بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی. 2- تعیین مناسب‌ترین تیمار تنش خشکی برای دستیابی به حداکثر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی. 3- تعیین مناسب‌ترین تیمار کودی نیتروژن در شرایط تنش خشکی ( اثر متقابل) برای دستیابی به حداکثر عملکرد و میزان اسانس بابونه آلمانی. 1-4- گیاه‌شناسی بابونهگیاه بابونه با نام علمی Matricaria chamomilla به زبان انگلیسی – و German chamomilla, Common chamomile, نامیده می‌شود. آن چه در زبان فارسی به نام بابونه خوانده می‌شود عملاً شامل 3 جنس گیاهی شامل Matricaria sp, chrysanthemum sp , Anthemis sp می‌باشد که هر جنس خود دارای گونه‌های مختلفی می‌باشد. که از جمله آن می‌توان به (A.nobilis (syn): chamamelum nobiliel) اشاره کرد که در فارسی بابونه رومی، بابونه گاوی یا بابونه چشم گاوی نیز خوانده می‌شود. گونه M.awea که در فارسی به بابونه گاوی و بابونه اروپای و در انگلیسی Golden cotula خوانده می‌شود، گیاهی علفی یک ساله با ساقه‌های افراشته پر شاخه و برگ است. برگ‌ها بدون دم برگ و متناوب هستند، غنچه‌های آن به‌طور مجزا در رأس ساقه و شاخه‌ها ظاهر می‌شوند (زمان، 1370). رنگ آن‌ها سبز متمایل به زرد بوده و دارای گرزی مخروطی شکل تو خالی بدون گل‌های کناری و گرد می‌باشد. میوه آن فندقه و تمام گیاه معطر است. موطن اصلی این گیاه آمریکای شمالی و شرق آسیاست. این گیاه می‌تواند در مناطق سردسیری که بابونه معمولی قادر به روئیدن نیست جایگزین خوبی باشد گل‌ها دارای اسانس روغنی ( که مقدار آن کمتر از بابونه واقعی است) تاننها، گلوگوزیدها و یک شیره تلخ هستند (زمان 1370) (هانگریو دریپارگ 1979). گونه دیگری به نام (syn:M.recutita)(M.chamomilla) که در زبان فارسی به بابونه آلمانی و در زبان آلمانی به نام کامیل و درلاتین به نام فلوس کامومیل و گلاریس معروف است. بابونه آلمانی گیاهی علفی و یک ساله است. ریشه‌این گیاه مخروطی شکل مستقیم و قوی و کم و بیش سطحی می‌باشد. که پس از کاشت سریع و تقریباً در هر شرایطی استقرار می‌یابد؛ و در اواخر رشد از انشعابات فراوان برخوردار شده است و در لایه‌های سطحی خاک تولید ریشه‌های ظریف، افقی و جانبی می‌نماید (امید بیگی 1379). بابونه نیز مانند بسیاری دیگر از گیاهان تیره مرکبه ابتدا یک مرحله غنچه‌ای (روزت) را می‌گذراند در دوره روزت برگ‌های کوچک در نزدیکی سطح خاک و به حالت خوابیده دیده می‌شود؛ و گیاه به صورت پهن روی زمین قرار می‌گیرد ( جمشیدی 1379). بابونه گیاهی یک ساله و ایستاده با ریشه‌ای مخروطی شکل، مستقیم، الیافی و قوی کم و بیش سطحی است (امید بیگی 1387). ساقه اصلی بابونه استوانه‌ای شکل، علفی، راست، بدون کرک و صاف می‌باشد. ساقه‌های بابونه دارای شیارهای ظریف و طولی می‌باشد ارتفاع ساقه متفاوت و به عوامل ژنتیکی و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد؛ و بین 50 تا 80 cm متفاوت است. برگ‌ها، متقسم، باریک، کشیده نیزه‌ای شکل، صاف و فاقد کرک به رنگ سبز روشن فاقد دمبرگ و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می‌گیرند. گل‌ها در انتهای ساقه اصلی و فرعی ظاهر می‌شوند امید بیگی (1387). گل آذین به صورت طبق، مانند سایر گل‌های گیاهان تیره کاسنی دارای دو نوع گلچه زبانه‌ای و لوله‌ای می‌باشد. گلچههای زبانه‌ای سفید رنگ و تعداد آن‌ها متفاوت است و بین 12 تا 18 عدد می‌باشد. گلچه های لوله‌ای زرد رنگ و دو جنسی بوده که پس از باز شدن استوانه‌ای شکل می‌شوند و در انتهای ساقه قرار دارند (امید بیگی 1387 و دوازده امامی و مجنون حسینی 1387). قسمت میانی گل که مجموعه‌ای از گلچههای زرد رنگ لوله‌ای می‌باشد توسط 10 تا 20 عدد گلچه های زبانه‌ای سفید رنگ احاطه شده است ( قنواتی 1385 و فوستر 1991). بخش میانی گل در ابتدای رویش نیمه کروی بوده که با نمو کامل گل‌ها و باز شدن گلچه های لوله‌ای کم و بیش مخروطی شکل حالت کله قندی می‌گیرد و گلبرگ‌ها به سمت پایین قرا می‌گیرد ( اسکات 2001 و توکلی، همکاران 1370) (امید بیگی 1374). گل‌های بابونه دارای قطر متفاوتی بوده که بستگی به جنس و گونه گیاهی و عوامل محیطی دارد: در شرایطی که گل‌ها کاملاً باز هستند 20-10 میلی‌متر قطر دارند گل‌های بعضی از جنس آنتیس، شباهت زیادی به گل‌های بابونه دارد. قسمت میانی این گل‌ها قبل و بعد از باز شدن به صورت نیمه کروی و مخروطی شکل نمیگردنند که بدین ترتیب از گل‌های بابونه آلمانی و بابونه مجاز قابل تشخیص می‌باشد. قنواتی (1385) (رز 1992). میوه بابونه فندقه و به طول 1 تا 5/1 میلی‌متر خاکستری رنگ یا زرد روشن می‌باشد، میوه از دو قسمت تشکیل شده است. یکی شامل دانه که همان بذر می‌باشد و 20 تا 25 درصد میوه را تشکیل می‌دهد. میوه‌ها به‌طور یکنواخت رسیده و در این حالت قسمت فوقانی گل مخروطی شکل و دندانه‌دار می‌شوند. میوه‌ها از قسمت پایین شروع به رسیدن می‌کنند و به تدریج به طرف بالا کامل‌تر می‌شوند (امید بیگی 1379 و فوستر 1991). بذرهای بابونه بین 2 تا 3 سال از قدرت رویش مناسب برخوردارند و چنان چه بذرهای این گیاه در شرایط مناسب انبارداری شود 1 تا 15 سال قدرت رویش خود را حفظ می‌کند (صمصام شریعت 1374، سینگ و همکاران 1382). 1-5- منشأ گیاهی بابونهاین گیاه بومی جنوب شرق اروپا و آسیای غربی (منطقه و مدیترانه) می‌باشد. که در مزارع و زمین بایر به صورت خودرو یافت می‌شود اما امروزه در سرتاسر اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا بومی شده است. دامنه گسترده‌این گیاه در کشورهای بلژیک، انگلیس، شیلی، فرانسه، مجارستان، لهستان، عراق، مکزیک، پرو، ترکیه، ونزوئلا، ایران، آلمان و ... می‌باشد. کشورهای عمده تولید کننده بابونه در سطح تجاری شامل بلغارستان، اوکراین، شمال قفقاز تا جنوب سیبری، آسیا، شمال و جنوب آمریکا، کوبا، برزیل، نیوزلند، جمهوری چک و اسلواکی می‌باشد (جمشیدی 1379، قنواتی 1385، داک 1982). 1-6- مراحل رشد و نمو:رشد و نمو در گیاه فرآیندی تجدیدی و پی در پی بوده که با جوانه زدن آغاز تا بلوغ و رسیدن بذر گیاه ادامه خواهد داشت. طول هر یک از مراحل رشد و زمان وقوع هر کدام توسط عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی مثل مواد غذایی، رطوبت خاک، درجه حرارت، طول روز، تراکم و ... تعیین می‌شود (امید بیگی 1374). طول دوره رویشی و زایشی گیاه تعیین کننده عملکرد بیولوژیکی و اقتصادی آن‌ها بوده است. و اطلاع از زمان و طول مراحل رشد و نمو راهنمای خوبی جهت تأمین و شرایط مطلوب برای گیاه می‌باشد که در نهایت افزایش عملکرد محصول را در پی خواهد داشت. بنابراین مطالعه مراحل نمو در بسیاری از موارد برای مشخص کردن مراحل بحرانی و حساس چرخش رشد و نموی گیاهی و عوامل محیطی می‌باشد (سرمدنیا و کوچکی، 1377، صالح 1972). درجه حرارت هوا علاوه بر این که نقش به سزایی در وقوع مراحل نمو دارد شاخص ثابت و پایداری است، که استفاده از آن به صورت واحد حرارتی با درجه روز رشد یا واحد گرمایی برای تخمین دوره رشد و نمو محصولات توصیه شده است. مراحل رشد و نمو بابونه شامل سبز شدن، روزت، طویل شدن ساقه، پنجه دهی، تشکیل ساقه‌های فرعی، غنچه دهی، گل دهی و رسیدگی بذر می‌باشد. امید بیگی مراحل نمو را شامل سبز شدن، روزت با تشکیل برگ‌های طوقه‌ای ساقه دهی و طویل شدن آن، تشکیل ساقه‌های فرعی و گل دهی و رسیدگی معرفی کرده است. ************************************* *************************************   نکته مهم : هنگام انتقال متون از فایل ورد به داخل سایت بعضی از فرمول ها و اشکال درج نمی شود یا به هم ریخته می شود یا به صورت کد نمایش داده می شود ولی در سایت می توانید فایل اصلی را با فرمت ورد به صورت کاملا خوانا خریداری کنید: سایت مرجع پایان نامه ها (خرید و دانلود با امکان دانلود رایگان نمونه ها) : elmyar.net *************************************   *************************************     سبز شدن گیاهچه های کوچک بابونه تابع درجه حرارت خاک، رطوبت موجود در دسترس بذر و میزان نرمی خاک در لایه‌های خاک می‌باشد. طبق مطالعات انجام شده دمای خاک در سرعت جوانه زنی مؤثر می‌باشد و در کشت‌های تأخیری پائیزی به دلیل دمای پایین هوا و خاک تعداد روز لازم برای جوانه زنی و سبز شدن افزایش می‌یابد (قنواتی 1385، خواجه پور 1379). طول مرحله روزت در بابونه به گونه گیاهی، طول روز و درجه حرارت بستگی دارد. در درجه حرارت ثابت با افزایش طول روز مدت زمان لازم برای خارج شدن از مرحله روزت و وارد شدن به مرحله ساقه دهی کاهش می‌یابد و با طول روز ثابت با افزایش دما، این مدت ذکر شده کاهش می‌یابد (سالامون 1990 و اسچیلچر 1987). 1-7- موارد مصرف و خصوصیات دارویی بابونه:ماده مؤثره گیاهان دارویی وابسته به تیره مرکبیان یا (Asteraceae = compositeae) در صنایع دارویی از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. این مواد شامل اسانس ها، روغن‌ها، مواد تلخ، مواد موسیلاژی، گلیکوزیدها، آلکالوئیدها، اسیدهای سیلیسیلیک و غیره می‌باشد. عصاره گیاه بابونه دارای ترکیبات ارزشمندی چون ازولن، کامازولین، آلفابسیابلون اکسید A و B ، سینئول و ماریکارین می‌باشد. (برنارت، 1986) از جمله مصارف خارجی آن، مصرف به صورت پماد، بخور، غرغره کردن و حمام بابونه اشاره کرد. از جمله مصرف داخلی می‌توان به مصرف چای و جوشانده، قرص و کپسول و شربت اشاره کرد (امید بیگی 1379). بابونه دارای اثرات ضد التهاب، ضد باکتری و ضد قارچ می‌باشد و علاوه بر رفع التهاب از ایجاد عفونت‌های ثانویه که عامل گسترش ضایعات و تأخیر در بهبود آن‌ها می‌باشد جلوگیری نمود و باعث تسریع روند بهبود عارضه می‌گردند (سمنانی و همکاران 1381). بابونه گیاهی است که در صنایع دارویی کاربرد زیادی دارد و می‌توان به فعالیت‌های ضد قارچی و باکتری‌کشی به ویژه علیه باکتری گرم مثبت و گونه‌ای از قارچ که در انسان ایجاد عفونت می‌کند اشاره کرد (مدنی و همکاران (1384). کرم بابونه امروزه نیز به‌طور گسترده‌ای در مصارف پزشکی برای ورم‌های پوستی کودکان و همچنین به عنوان درمان کننده‌های قوی برای بیماری‌های پوستی مانند آکنه، اگزوما و انواع خرابی‌های موجود در پوست استفاده می‌گردد (نوال و همکاران 1996 و هاوسن و آمر 1996). کامازولن دارای اثرات درمانی زیادی می‌باشد که از جمله اثرات ضد التهابی، ضد گرفتگی عضلات، ضد میکروبی، تشکیل دهندگی و همچنین اثرات حفاظتی علیه زخم‌های معده و اثنی عشر مانند اثرات ضد باکتریای و ضد قارچی ناشی از آلفا بیزا بولولی است. آلفا بیزابولول باعث کاهش تب و کوتاه کردن دوره سوختگی‌های پوستی می‌شود ( قنواتی 1385). آزولن موجود در ماده مؤثره این گیاه باکتری‌های گروه استافیلوکوکوس و استرپتوکوکوس را از بین برده و از آنفولانزا جلوگیری می‌نماید و یا دوره‌های آن را کوتاه‌تر می‌کند و همچنین آزولن برای اثرات ضد التهاب در پوست کاربرد دارد. بابونه دارای اثرات ضد زکام و ضد سرماخوردگی بوده و مصرف آن باعث تسریع بهبود سرماخوردگی می‌شود (برنات 1993). بابونه دارای روغن‌های فرار بوده و به دلیل داشتن ایندومتاسین و اتیل الکل در بهبود زخم‌ها مؤثرند (قنواتی 1385). مواد مؤثره دیگری که در روغن‌های فرار بابونه وجود دارد پروآزولن می‌باشد که در اثر تقطیر و تحت حرارت به کامازولن تبدیل می‌گردد و به‌طور قابل ملاحظه‌ای ضد آلرژی بوده و برای درمان آسم و دیگر مشکلات ریه‌ای و تب یونجه کاربرد دارد (قنواتی 1385). از بابونه در صنایع بهداشتی آرایشی و از موارد مؤثره گل‌های بابونه کرم‌های مرطوب کننده و روشن کننده پوست تولید می‌شود. از عصاره گل‌های این گیاه به عنوان افزودنی به شامپو جهت تقویت موی سر استفاده می‌شود؛ و همچنین داروهای ضد تورم، داروهایی برای معالجه دل درد، نفخ شکم و زخم‌های پوستی تهیه می‌شود (امید بیگی 1387). 1-8- مراحل کاشت بابونه:کشت بابونه توسط بذر است، که رایج‌ترین روش تکثیر بابونه است. در کشت مستقیم بهاره یا پائیزه پس از آبیاری زمین به کاشت ردیفی بابونه اقدام می‌شود از آنجا که نور نقش عمده‌ای در جوانه زنی بذر دارد. بذرها را باید به صورت سطحی در زمین کشت کرد. پس از کاشت غلطک مناسبی زده می‌شود. مقدار بذر مصرفی بسته به کیفیت بذر بین 3 تا 5 کیلوگرم در هکتار است. این بذر به دلیل ریزی و سبکی پیش از حد می‌بایست با 3 الی 5 برابر حجم خود با ماسه بادی یا خاک اره مخلوط شود و در سطح خاک موقعی که باد نمیورزد به‌طور یک نواخت پخش می‌گردد. در کشت غیر مستقیم در زمان مناسب بذرها را در خزانه‌ای که بستر آن به همین منظور آماده شده باید کشت کرد. پس از کاشت سطحی بذر به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک غلطک مناسبی باید زده شود و در زمان مناسب نشاها را به زمین مورد نظر منتقل و زمین را بلافاصله آبیاری می‌کنند (امید بیگی 1387). 1-9- برداشت بابونه:در گیاه بابونه اندامی که برداشت می‌شود گل‌ها (کاپیتولها) هستند، زمان مناسب برای برداشت گل هنگامی است که گل‌ها کاملاً باز شده است، گل‌ها را حداکثر باید تا 5 سانتی‌متری از دمگل برداشت کرد. برداشت به موقع گل مهم است و نقش مؤثری در کیفیت عصاره بابونه دارد. زمان گلدهی بابونه متفاوت است و به رقم و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد. گیاهان خودرو در مقایسه با گیاهان کشت شده زود تر به گل می‌نشیند (امید بیگی 1387). تأخیر در برداشت گل افزون بر این که موجب ریزش گل‌ها می‌شود مقداری عصاره و کامازولن گل‌ها را هم کاهش می‌دهد. 1-10- خشک کردن و جمع‌آوری بذر بابونه:گل‌ها را پس از برداشت بلافاصله باید خشک کرد. تأخیر در خشک کردن گل‌ها سبب تغییر رنگ آن‌ها و کاهش کمیت و کیفیت عصاره و اسانس آن می‌گردد، محل خشک کردن باید در سایه و دور از تابش مستقیم آفتاب باشد و جریان شدید باد وجود نداشته باشد. خشک شدن کامل گل‌ها 5 تا 6 روز طول می‌کشد. پس از خشک کردن گل‌ها باید آن‌ها را از ساقه و سایر اندام‌های نامناسب پاک کرد، محل نگهداری باید خشک و خنک باشد هوای گرم و مرطوب موجب شیوع بیماری‌های قارچی کاهش اسانس و ماده مؤثره گل می‌شود، زمان مناسب برای بذر هنگامی است که گلچه ها زبانه از حالت افقی خارج شده و به صورت عمودی در آیند چنان چه بذرها با تأخیر برداشت شوند عملکرد بذر به شدت کاهش می‌یابد. (امید بیگی، 1387). 1-11- کودهای شیمیایی:در طی سالیان دراز مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی موجب به هم خوردن تعادل عناصر غذایی مورد نیاز گیاه در خاک می‌شود. خسارت جبران‌ناپذیری به کشاورزی خواهد زد. تخریب منابع آب و خاک، زوال تنوع زیستی کشاورزی آلودگی آب و هوا به وسیله آفت کش ها کودهای شیمیایی و افزایش مقاومت آفات و بیماری‌ها به انواع سموم شیمیایی تنها بخشی از مشکلات زیستی ناشی از کشاورزی رایج مبتنی بر مصرف نهاده‌های شیمیایی است. یکی از راهکارهای رفع این مشکل استفاده از اصول کشاورزی پایدار در بوم نظام‌های زراعی می‌باشد (سوبیزا و همکاران 1990). کشاورزی پایداری، یک نظام تلفیقی مبتنی بر اصول اکولوژیک است در این نظام به جای استفاده از نهاده‌های خارجی نظیر کودهای شیمیایی و آفت کش ها از بقایای گیاهی، کودهای دامی و کنترل بیولوژیک آفات استفاده می‌شود تا ضمن ذخیره مواد غذایی در خاک علف‌های هرز و آفات کنترل شده و همچنین تنوع زیستی در مزارع افزایش یابد. فصل دوممروری بر تحقیقات انجام شده233145456723200 مقدمه رشد مطلوب گیاه و حصول حداکثر کیفیت و کمیت محصول مستلزم وجود مقدار کافی و متعادلی از عناصر پرمصرف و کم مصرف در خاک است. در صورتی که کمبود عنصر یا عناصر غذایی در خاک وجود داشته باشد می‌بایستی به صورت کود به خاک اضافه گردد؛ به عبارت دیگر کود ماده‌ای است که برای تأمین متعادل عنصر یا عناصر مورد نیاز گیاه به‌طور مستقیم به خاک اضافه می‌شود. در مواردی عنصر مورد نظر به مقدار زیادی در خاک یافت می‌شود، اما به فرم غیرقابل استفاده بوده و یا جذب آن به دلیل وجود مقدار زیادی از یک عنصر دیگر به خوبی انجام نمی‌شود. در این موارد ممکن است از طریق تغییر در وضعیت شیمیایی خاک به رفع مشکلات پرداخت و یا کود را به صورت مایع با غلظت مناسب روی گیاه محلول پاشی کرد. این‌گونه عملیات را نیز کود دهی می‌گویند. تمامی کودی که به خاک اضافه می‌شود جذب گیاه نمی‌گردد، بلکه قسمت قابل توجهی از آن به طرق مختلف از دسترس گیاه خارج می‌شود. بخشی از کود داده شده از خاک شسته شده و وارد آب زهکش و سرانجام آب‌های زیرزمینی می‌گردد و آن را آلوده می‌سازد. بخشی دیگر از کود توسط خاک، مواد آلی و میکروبها تثبیت می‌شود. قسمتی نیز تجزیه گشته و به صورت گاز وارد جو می‌گردد. باقی‌مانده کود به تدریج جذب گیاه می‌شود. انتخاب و مصرف کود می‌بایستی با توجه به موجودی و سرنوشت عناصر در خاک، برهمکنش عناصر با یکدیگر و نیاز گیاه به عناصر انجام گیرد (خواجه پور، 1386). پناهی کردلاغری (1388) گزارش داد نیتروژن یکی از عناصر غذایی با اهمیت برای گیاه است و در تمام فرایندهای زیستی گیاهان عالی و ابتدایی‌ترین موجودات مورد نیاز است. نیتروژن در تمام فرمهای پروتئینی یافت شده و 16 تا 18 درصد وزن پروتئین را تشکیل می‌دهد. در ساختمان کوآنزیمها، اسیدهای آمینه، اسیدهای نوکلئیک و کلروفیل نیز بکار میرود. 78 درصد جو زمین را نیتروژن تشکیل می‌دهد. بیشترین مقدار آن به صورت تثبیت شده در پوسته سنگی زمین و رسوبات است که قابل استفاده گیاهان نمی‌باشد لذا خاک از نظر نیتروژن معدنی فقیر است. نیتروژن، عنصری است پرتحرک که بین جو، خاک و موجودات زنده در گردش است. این عنصر به صورت نیترات به سادگی شسته می‌شود و یا اینکه به وسیله میکروارگانسیمهای خاک تبدیل به گازهای N2 شده و از خاک خارج می‌گردد. لذا بیشتر خاک‌های کشاورزی از نظر نیتروژن فقیر بوده و کمبود آن بیشتر از هر عنصر دیگری دیده می‌شود. گیاه نیتروژن را به فرم معدنی جذب می‌کند. گیاهان عالی قادر به جذب مستقیم نیتروژن مولکولی (N2) اتمسفر نیستند. فقط لگومینوزها به کمک باکتری همزیست خود، می‌توانند از نیتروژن اتمسفری استفاده کنند. رشد گیاه بدون وجود نیتروژن امکان‌پذیر نمی‌باشد و در شرایطی که میزان آن در گیاه کم باشد، گیاه کوچک مانده و حالت خشکی زدگی پیدا می‌کند. ساقه‌ها معمولاً لاغر و کشیده می‌شود. علائم کمبود در برگ‌ها شامل زرد شدن است که ابتدا برگ‌ها کاملاً زرد شده، سپس قهوه‌ای شده و بالأخره می‌ریزند. زیادی نیتروژن نیز باعث مشکلاتی برای گیاه می‌گردد. در اثر زیادی نیتروژن ، گیاه معمولاً به رنگ سبز تیره درآمده، رشد رویشی زیاد ولی رشد ریشه کند و ناچیز می‌گردد. زیادی نیتروژن تا حدودی باعث تعویق نمو زایشی و در نتیجه تعویق تولید بذر در گیاه می‌شود. زیادی نیتروژن سبب می‌شود که گیاه حالت گیاهان هگرومرف (آب دوست) را به خود بگیرد. چون قسمت عمده نیتروژن خاک در مواد آلی قرار دارد. لذا تجزیه و فساد مواد آلی خاک برای تبدیل شدن نیتروژن آلی به نیتروژن معدنی (قابل جذب برای گیاه) ضروری است. بدیهی است این امر بسیار پیچیده و به کمک فرآیندهای بیوشیمیایی که میکروارگانیسمها نیز در آن دخالت دارند همراه می‌باشد. در نتیجه این فعالیت‌ها نیتروژن به صورت ترکیبات آمونیوم درآمده و در شرایط مساعد به صورت نیتریت و نیترات اکسیده می‌شود. این عمل را اصطلاحاً نیتریفیکاسیون می‌نامند. اهمیت این فرآیند زمانی بیشتر آشکار می‌شود که بدانیم گیاهان عالی نیتروژن را به فرم آمونیم و نیترات جذب می‌نمایند. (پناهی کرد لاغری، 1388). امروزه بشر با توجه به افزایش جمعیت بدون توجه به عواقب و مسائل زیست محیطی کودهای شیمیایی به خصوص کشاورزان سنتی کودها را در مقادیر زیاد به خاک اضافه می‌کنند که کارشناسان کشاورزی و محیط زیست باید تحقیقات بیشتری را به مسائل کوددهی در کشاورزی اختصاص دهند تا تولید خوبی در واحد سطح با حداقل خسارت زیست محیطی داشته باشیم. 2-1- تنش و تعاریف آن  تنش یا استرس واژه‎ای است که اولین بار توسط دانشمندان علوم بیولوژیک در مورد موجودات زنده بکار برده شد. بعدها این واژه از علم فیزیک گرفته شده و آن را به عنوان هر عاملی که امکان بالقوه وارد آوردن صدمه به موجودات زنده را دارد تعریف نمودند. تنش، نتیجه روند غیرعادی فرآیندهای فیزیولوژیکی است که از تأثیر یک یا ترکیبی از عوامل زیستی و محیطی حاصل می‎شود. با توجه به این تعریف، تنش دارای توان آسیب‎رسانی می‎باشد که به صورت نتیجه یک متابولیسم غیرعادی روی داده و ممکن است به صورت افت رشد، مرگ گیاه و یا مرگ بخشی از گیاه بروز کند (حکمت‌شعار، 1373). تنش‎های محیطی به دو دسته تقسیم می‌شوند. تنش‎های بیولوژیکی و تنش‎های فیزیکوشیمیایی. تنش‎های بیولوژیکی شامل حمله آفات و امراض به گیاهان می‎باشد. تنش‎های فیزیکوشیمیایی به پنج گروه تقسیم می‎شوند که از بین آن‌ها، خسارت وارده به گیاهان زراعی در اثر تنش‎های کمبود آب، شوری و دما در سطح جهان گسترده‎تر بوده و به همین جهت بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته‎اند (لویت، 1980). 2-2- اهمیت مطالعه تنش‌های گیاهی از نظر موقعیت جغرافیایی و زیست محیطیایران از نظر جغرافیایی در منطقه نسبتاً خشک جهان قرار دارد و در نتیجه بسیاری از استان‌های ایران از جمله اصفهان، یزد و کرمان در امتداد یک مسیر تنشی ناشی از شوری، خشکی و دما قرار دارند. متأسفانه تغییرات آب و هوا و اقلیم به ویژه گرم شدن هوا در سطح جهان و در سطح منطقه‌ای و کاهش  بارندگی در سال‌های اخیر بارها منجر به خشک شدن رودخانه‌های مختلف شده که خطر جدی  برای حیات محیط زیست این استان‌ها بشمار می‌رود. عدم بارندگی مناسب در کشور در طی چند سال گذشته باعث شده تا گیاهان و مراتع به شدت آسیب ببینند و تولید محصولات کشاورزی نیز با آفت شدید روبرو شود. شناخت فیزیولوژی این تنش‌ها در گیاهان اولین و مهم‌ترین قدم در راه کاهش اثرات سوء ناشی از چنین تنش‌هایی بر گیاهان می‌باشد. بدون شناخت سازوکارهای عمل این آلاینده‌ها و تنش‌ها در گیاهان و چگونگی پاسخ گیاهان به این تنش‌ها نمی‌توان به یک جمع‌بندی منطقی و  علمی در زمینه اثر آن‌ها دست یافت (عزیزی‌نیا، 1379). 2-3- خشکی و وضعیت جهانی آن واژه خشکی یک اصطلاح هواشناسی بوده و بیانگر دوره‎ای است که در آن مقدار بارندگی کمتر از مقدار تبخیر و تعرق بالقوه شود. چون کمبود باران باعث تنش کمبود آب خواهد شد، لذا واژه تنش خشکی برای مواردی که تنش در اثر عدم وقوع بارندگی مفید ایجاد شده است بکار می‎رود و به عبارت دیگر، در این حالت تنش کمبود آب به‌طور طبیعی مد نظر است. اگر گیاه به‌طور مصنوعی تحت شرایط تنش رطوبتی قرار گیرد در این صورت واژه تنش کمبود آب بکار برده می‎شود. چنانچه در اثر خشکی هوا، رطوبت داخلی گیاه به کمتر از 50% مقدار عادی خود برسد در این صورت گیاه دچار آب‌کشیدگی شده و چنانچه رطوبت داخلی گیاه کمتر از مقدار عادی ولی بالاتر از 50% باشد پسابیدگی گویند (سرمدنیا، 1374). آب عامل بسیار مهمی در توزیع گونههای گیاهی در سطح زمین است (هاشمی دزفولی و همکاران، 1374). تعریف یا تعیین خشکی ساده نیست (کوچکی و علیزاده، 1365). مدت زمان کوتاه (ده روز) بدون بارندگی به عنوان مدت کم خشک یا خشک در نظر گرفته میشود. هنگامی که زمان بدون بارندگی بیش از 10 روز باشد به عنوان دوره خشک به حساب میآید (حیدری شریف‌آباد، 1380). خشکی یک پدیده هواشناسی است و بایستی بین خشکی و خشک‌سالی فرق قائل شویم (هلنا، 1995). خشکی یک واژه اقلیمی است که هر وقت بارندگی کمتر از میزان متوسط باشد، بکار میرود. البته اگر چنانچه این روند پایدار باشد. خشک‌سالی و تنش ناشی از آن مهم‌ترین و رایجترین عوامل تنشزای محیطی غیرزنده است که تولیدات کشاورزی و باغی را با محدودیت مواجه ساخته و هر ساله خسارات هنگفتی به این محصولات در جهان و به خصوص ایران که به عنوان کشوری خشک و نیمه خشک محسوب میگردد وارد مینماید و بازده استفاده از مناطق نیمه خشک و دیم خیز را کاهش می‌دهد. آثار این عوامل زمانی بروز میکند که ترکیبی از عوامل فیزیکی و محیطی باعث ایجاد تنش در فیزیولوژی رشد گیاه و درنتیجه باعث کاهش تولید میشود. کمبود آب یکی از عوامل محدود کننده تولید گیاهان زراعی در سراسر جهان است (سادراس و میلرو، 1996). میزان کم نزولات آسمانی و پراکنش نامنظم آن سبب بروز تنش خشکی در طول دوره رشد گیاهان زراعی میشود ( گوپتا و اتل، 1986). خشکی را تحت عنوان نبود یا کمبود بارندگی در مراحل حساس رشد گیاه، تعریف نموده است، به عقیده وی طول دوره بدون بارندگی که موجب صدمه به گیاه می‎شود، تابع نوع گیاه، ظرفیت نگهداری آب خاک و همچنین شرایط اتمسفری است که بر میزان تبخیر و تعرق تأثیر می‌گذارد. حکمت شعار (1372). خشکی را دوره‌ای که کمبود آب چه به صورت حاد و چه به صورت مزمن رشد گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مانع رشد نرمال آن می‎شود، تعریف می‎نمایند. ویلسون و همکاران (2001) خشکی را معادل کمبود آب در نظر گرفته و آن را به مفهوم عدم توازن بین عرضه و تقاضای آب برای گیاه تلقی می‎کنند. (بوآزیز و هیکس (1990) رایج‎ترین تعریف خشکی در کشاورزی توسط آدمیدس و همکاران (1989) مطرح شده است. آن‌ها معتقدند که کمبود یا تنش رطوبت هنگامی افزایش می‎یابد که تقاضای تبخیر اتمسفر بالای برگ‌ها (یعنی تبخیر و تعرق پتانسیل) از ظرفیت و توانایی ریشه‎ها برای استخراج آب از خاک (یعنی تبخیر و تعرق واقعی) تجاوز نموده و فراتر می‎رود. در کشاورزی منظور از خشکی کمبود آب به صورت طبیعی است. اگر گیاه به‌طور مصنوعی در معرض تنش آب قرار داده شود، واژه «تنش کمبود آب» بکار می‎رود. (سرمدنیا ، 1372). 2-4- انواع خشکی نوع خشکی در مناطق مختلف در طول فصل زراعی متفاوت است و ممکن است: 1 ـ پیوسته بوده و شدت آن دائماً زیاد شود. 2 ـ فقط در اوایل فصل باشد. 3 ـ فقط در اواخر فصل مصادف با دوره دانه‎بندی باشد (گوپتا و اتل، 1986). 2-5- اثر تنش کمبود آب در مراحل مختلف رشداثر تنش رطوبت بر گیاه بسته به اینکه در کدام مرحله رشد گیاه رخ دهد متفاوت بوده و اثرات آن بر عملکرد و سایر صفات فیزیولوژیکی توسط محققین متعددی مورد آزمون قرار گرفته است. اثر تنش در طول دوره رویشی منجر به کوچک شدن برگها گردیده، شاخص سطح برگ در دوره رسیدن محصول و میزان جذب نور توسط گیاه نیز کاهش می‌دهد. سنتز کلروفیل در تنشهای شدیدتر آب متوقف می‌شود. در مرحله پنجهزنی گیاه، به دلیل در بر گرفتن حجم زیاد خاک در مقایسه با سطح سبز برگ، تنش با سرعت کمی رخ داده ولی سبب کاهش فتوسنتز، کاهش پتانسیل آب برگ، افزایش مقاومت روزنهها، کاهش تعداد پنجهها و در نهایت کاهش عملکرد میگردد. در گندم ساقه حامل گل‌آذین تا زمانی که میان‌گرهها و گل‌آذین افتراق نیافته است طویل نمیشود. کمبود آب در مرحله طویل شدن یا به ساقه رفتن اثر بازدارندگی شدیدی بر روی رشد طولی این گیاه و عملکرد آن دارد. مرحله زایشی رشد گیاه حساسیت خاصی نسبت به تنش آب دارد و گندم نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد. وسعت کاهش عملکرد ناشی از تنش خشکی از مرحله زایشی به طرف رسیدگی افزایش مییابد. اگرچه کمبود رطوبت در تمام مراحل رشد زیان‌آور است ولی کمبود در مرحله زایشی اجزاء عملکرد گیاه را بیشتر از سایر مراحل تحت تأثیر شدید خود قرار می‌دهد. اثر تنش در طول نمو تولید مثلی نیز بسیار زیان‌آور است؛ زیرا رشد دانهها را کاهش و از نتایج آن میتوان تقلیل مقدار آب موجود به هنگام تشکیل دانهها در غلات ذکر کرد (حکمت شعار، 1372). 2-6- اثر تنش خشکی بر جوانه زنی و رشد گیاهچهوقوع تنش خشکی در مراحل اولیه رشد گیاه، جوانه زنی و استقرار گیاهچه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کاهش ذخایر دانه، کاهش سرعت جوانه زنی و فشردگی سطح خاک، استقرار گیاه را به مخاطره می‌اندازد (امام، 1383). میزان این کاهش تحت تأثیر عوامل ژنتیکی است و بسته به رقم گیاه تغییر مییابد. همچنین در کشت پائیزه ظهور سریع و یکنواخت گیاهچههای سالم گندم برای استقرار بوته‌های قوی ضروری است، چرا که این بوتهها باید بتوانند پیش از رسیدن زمستان خود را در خاک محکم نمایند ( گول و آلان، 1976). تنش خشکی با کاهش سطح برگ، انسداد روزنهها، کاهش فعالیتهای پروتوپلاسمی و تثبیت گاز کربنیک، کاهش سنتز پروتئین و کلروفیل سبب تقلیل فرآیند فتوسنتز میگردد (علیزاده، 1369). محققین ثابت کردهاند که پتانسیل آب برگ میزان فتوسنتز را مستقیماً تحت تأثیر قرار می‌دهد. با افزایش تنش آب، فتوسنتز تا حد زیادی کاهش مییابد و به‌طور مستقیم بر فرآیندهای بیوشیمیایی مربوط به فتوسنتز اثر گذاشته و به‌طور غیرمستقیم ورود گاز کربنیک به داخل روزنهها که به علت تنش آب مسدود می‌باشند را کاهش می‌دهد. شرایط تنش شدید تنفس، جذب گازکربنیک، انتقال مواد فتوسنتزی و انتقال مواد خام در آوندهای چوبی به سرعت به حد بسیار کم نزول کرده و در نهایت کاهش فتوسنتز را در پی خواهد داشت و گرسنگی اتفاق خواهد میافتد (کوچکی و همکاران، 1370). 2-7- اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای آنتنش گرما و خشکی یکی از عمدهترین عوامل کاهش دهنده عملکرد گیاهان در مناطق نیمه خشک می‌باشد. تحت این شرایط، خشکی به همراه درجه حرارتهای بالا معمولاً رشد و عملکرد دانه را به‌طور مؤثری کاهش می‌دهد. توسعه تولید ارقام با تطابق بالا نسبت به این شرایط محیطی به علت کافی نبودن تکنیکهای اسکرین کردن و فقدان ژنوتیپهایی که تفاوت آشکاری در مواجهه با تنشهای محیطی بروز دهند با مفهوم عملکرد بالا و تغییرات کم در آن بیان میگردد. اثر تنش رطوبت بر عملکرد عموماً بستگی به این دارد که چه میزان از ماده خشک تولیدی به عنوان ماده قابل استفاده و مورد مصرف برداشته میشود، در مواردی که اندامهای هوایی عملکرد نهایی را تشکیل می‌دهد اثر تنش به عملکرد مشابه اثرات آن بر تولید کلی گیاه است. به‌طورکلی اثر تنش رطوبت بر عملکرد دانه به جز در مراحل بسیار بحرانی کمتر از آن بر رشد کلی گیاه میباشد (کوچکی، 1365؛ علیزاده، 1369). 2-8- اثر تنش خشکی بر توسعه ریشه‌هامطالعه در مورد اثر تنش رطوبتی خاک بر توسعه سیستم ریشهای گونههای گیاهی مختلف به عنوان معیاری جهت تعیین مقاومت به خشکی و پتانسیل تولید در شرایط تنش میباشد. در گیاهان هنگامی که آب به اندازه کافی فراهم باشد به طوری که قسمت فوقانی خاک مرطوب گردد ریشههای گرهای رشد کرده و آب کافی را به قسمت هوایی عرضه مینمایند که این امر باعث رشد سریع گیاه میگردد. در شرایطی که لایه سطحی خاک خشک باشد ریشههای گرهای رشد نکرده و یا رشد اندکی دارند و به جای آن‌ها ریشههای نابجا که عمق بیشتری نفوذ میکنند رشد کرده و آب قسمت تحتانی خاک را به اندامهای هوایی میفرستند. در این حالت جریان کمتر آب از این ریشه‌ها سبب کاهش پتانسیل آب در برگ، انسداد بخشی از روزنهها، جذب کمتر گازکربنیک و در نهایت سبب کند شدن رشد ریشه می‌گردد (کوچکی و همکاران، 1370). 2-9- مکانیسمهای سازگاری گیاهان به خشکیگیاهان از طریق مکانیسمهای مختلفی در برابر خشکی مقاومت میکنند (لویت، 1980). محققان فیزیولوژی و اصلاح نباتات برای مقاومت نباتات با محیط خشک از پنج واژه زیر استفاده میکنند ( بلوم، 1988). 2-9-1- مقاومت به خشکی