1-6-1-درجه حرارت...................................................................................................................................... 1-6-2-نور......................................................................................................................................................... 1-6-3-مواد و عناصر غذایی مورد نیاز................................................................................................. 1-7-عملیات زراعی.........................................................................................................................................1-7-1-تناوب کاشت.................................................................................................................................................1-7-2-آماده سازی خاک.......................................................................................................................... 1-7-3-تاریخ و فواصل کاشت............................................................................................................................. 1-7-4-روش کاشت............................................................................................................................................ 1-7-5-عملیات داشت........................................................................................................................................ 1-7-6-برداشت محصول.................................................................................................................................... 1-7-7-جمع آوری بذر.......................................................................................................................................... 1-8-آویشن و کاربرد آن ............................................................................................................................. 1-9-خواص دارویی آویشن..................................................................................................................... 1-10-مصرف روزانه آویشن.............................................................................................................................. 1-11-کاربرد کودهای بیولوژیک................................................................................................................ 1-11-1-تعریف کودهای زیستی.................................................................................................................... 1-11-2-تاریخچه میکوریزا....................................................................................................................... 1-11-3-انواع میکوریزا......................................................................................................................... 1-11-4-قارچ های اکتومیکوریزا...................................................................................................................... 1-11-5-قارچ های اندومیکوریزا........................................................................................................................ 1-11-6-مراحل تشکیل سیستم میکوریزایی..................................................................................................... HYPERLINK \l "_Toc386386054" فصل دوم مروری بر تحقیقات انجام شده............................................................................................................ 2-1-فواید همزیستی میکوریزایی....................................................................................................... 2-1-1-میکوریزا و افزایش جذب عناصر غذایی............................................................................................. 2-1-1-1-راه های تأمین فسفر خاک.......................................................................................................... 2-1-2-میکوریزا و بهبود جذب آب................................................................................................... 2-1-3-میکوریزا و اختصاص مواد فتوسنتزی..........................................................................................2-1-4- میکوریزا و تنش های محیطی.............................................................................................. 2-1-4-1-میکوریزا و تنش غرقابی.................................................................................................. 2-1-4-2-میکوریزا و تنش شوری.............................................................................................................. 2-1-4-3-میکوریزا و تنش خشکی..................................................................................................... 2-1-5-میکوریزا و فلزات سنگین...................................................................................................................... 2-1-6-میکوریزا و عناصر غذایی...................................................................................................................... 2-1-7-سازگاری و واکنش رشد................................................................................................... 2-1-8-میکوریزا و ساختمان خاک............................................................................................................ 2-1-9-فعالیت یون هیدروژن و تأثیر آن بر میکوریزا..................................................................................... 2-1-10-میکوریزا و عوامل زیستی.............................................................................................. 2-1-11-تأثیر شیوه های کشاورزی بر قارچ میکوریزا.........................................................................................2-2-نقش میکوریزا و عکس العمل گیاه..............................................................................................................فصل سوم مواد و روشها........................................................................................................................................ 3-1-زمان و موقعیت اجرای طرح......................................................................................................................... 3-2-طرح آزمایشی........................................................................................................................................... 3-3-مشخصات اقلیمی محل اجرای طرح.............................................................................................................. 3-4-مشخصات خاک................................................................................................................................................... 3-5-عملیات آماده سازی بستر کشت....................................................................................................................... 3-6-مشخصات رقم کشت شده................................................................................................................................. 3-7-شیمی گیاه.............................................................................................................................................................. 3-8-عملیات کاشت....................................................................................................................................................... 3-9-عملیات داشت..................................................................................................................................... 3-10-اندازه گیری مشخصات مرفولوژیکی....................................................................................................... 3-11-اندازه گیری صفات کیفی................................................................................................................................ 3-11-1-سنجش قندهای محلول.......................................................................................................................... 3-11-2-اندازه گیری مقدار کلروفیل و کارتنوئیدها............................................................................................ 3-11-3-سنجش پروتئین....................................................................................................................................... 3-11-4-اندازه گیری آنتوسیانین............................................................................................................................... 3-11-5-اندازه گیری فلاوونوئید........................................................................................................................... 3-11-6-اندازه گیری طول ریشه و اندام هوایی، وزن خشک ریشه و اندام هوایی......................................................3-11-7-عملکرد.............................................................................................................................................................3-11-8-اندازه گیری عناصر ماکروالمنت و میکروالمنت....................................................................................... 3-11-9-تعیین مقدار ترکیبات فنلی تام..................................................................................................................3-11-10-اندازه گیری سطح برگ..........................................................................................................3-12-محاسبات آماری............................................................................................................................................فصل چهارم نتایج و بحث......................................................................................................................................... 4-1-صفات کمی....................................................................................................................................................... 4-1-1-وزن تر و خشک اندام هوایی.................................................................................................................. 4-1-2-وزن تر و خشک ریشه.......................................................................................................................4-1-3-شاخص سطح برگ..............................................................................................................................4-1-4-طول ریشه........................................................................................................................................... 4-1-5-سطح ریشه.......................................................................................................................................... 4-2-صفات کیفی......................................................................................................................................................... 4-2-1-پروتئین.................................................................................................................................................... 4-2-2-قند.............................................................................................................................................................. 4-2-3-فنل..................................................................................................................................................................... 4-2-4-فلاوونوئید.............................................................................................................................................. 4-2-5-ازت................................................................................................................................................................. 4-2-6-فسفر......................................................................................................................................................... 4-2-7-پتاسیم................................................................................................................................................... 4-2-8-کلسیم................................................................................................................................................... 4-2-9-مس........................................................................................................................................................ 4-2-10-روی......................................................................................................................................................... 4-2-11-کلروفیلa................................................................................................................................................ 4-2-12-کلروفیلb............................................................................................................................................... 4-2-13-کلروفیل تام..................................................................................................................................... 4-2-14-کارتنوئید.................................................................................................................................... 4-2-15-آنتوسیانین............................................................................................................................................ فصل پنجم نتیجه گیری................................................................................................................................منابع:.............................................................................................................................................................................. فهرست جداول TOC \h \z \t "Heading 2;2;H2;2" جدول 1-1: کشورهای عمده صادر و وارد کننده گیاهان دارویی و معطر................................................................. جدول 1-2: تأثیر زمان برداشت بر عملکرد آویشن باغی(امید بیگی، 1374).......................................................... جدول 1-3: تأثیر مراحل مختلف رویش آویشن باغی در مقدار اسانس(امید بیگی،1374)................................. جدول4-1: تجزیه واریانس صفات کمی در آویشن................................................................................... جدول 4-2: مقایسه میانگین سطوح مختلف قارچ مایکوریزا بر روی صفات کمی آویشن.................................... جدول 4-3: مقایسه میانگین سطوح مختلف باکتری بر روی صفات کمی آویشن.................................................جدول 4-4: تجزیه واریانس صفات کیفی در آویشن................................................................................. جدول 4-5: تجزیه واریانس صفات کیفی در آویشن................................................................................ جدول 4-6: تجزیه واریانس صفات کیفی در آویشن................................................................... جدول4-7: مقایسه میانگین سطوح مختلف قارچ مایکوریزا بر روی صفات کیفی آویشن.....................................جدول 4-8: مقایسه میانگین سطوح مختلف قارچ مایکوریزا بر روی صفات کیفی آویشن...................................جدول 4-9: مقایسه میانگین سطوح مختلف قارچ مایکوریزا بر روی صفات کیفی آویشن...................................جدول 4-10: مقایسه میانگین سطوح مختلف باکتری بر روی صفات کیفی آویشن.............................................جدول 4-11: مقایسه میانگین سطوح مختلف باکتری بر روی صفات کیفی آویشن.............................................جدول 4-12: مقایسه میانگین سطوح مختلف باکتری بر روی صفات کیفی آویشن.............................................چکیده به منظور بررسی تأثیر کودهای زیستی بر روی خصوصیات کمی و کیفی آویشن باغی در سال زراعی 1391- 1390 آزمایشی در یک گلخانه در منطقه ای از سمنان اجرا شد. این آزمایش با استفاده از فاکتوریل 3×3 بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا شد. کودهای زیستی شامل:دو گونه قارچ Glomos fasiculatum ;Glomos mosseaو دو گونه باکتری Psodomonas patida ;Azetobacter corococcum می باشد. تیمارها شامل:دو گونه قارچ Glomos fasiculatum ;Glomos mosseaو عدم استفاده از قارچ و دو گونه باکتری Psodomonas patida ;Azetobacter corococcumو عدم استفاده از باکتری می باشد. نتایج این بررسی نشان داد که صفات مورد بررسی شامل: وزن تر و خشک ریشه، طول ریشه، سطح ریشه، پروتئین، قند، فلاوونوئید 300، ازت، فسفر، مس، روی، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل تام و آنتوسیانین تحت تأثیر کودهای زیستی قرار گرفتند و معنی دار شدند. و تنها صفاتی از قبیل: وزن تر و خشک اندام هوایی، شاخص سطح سبز برگ، فنل، فلاوونوئید 270 و 330، پتاس، کلسیم و کارتنوئید تحت تأثیر کودهای زیستی تفاوت معنی داری نشان ندادند.در بررسی اثر کودهای زیستی بر روی صفات کمی مورد مطالعه مشاهده شد که صفاتی مانند:وزن تر و خشک ریشه و طول ریشه تحت تأثیر کودهای زیستی بیشترین میزان، و اثر کودهای زیستی بر روی صفات کیفی مورد مطلاعه از قبیل: پروتئین، فلاوونوئید 300، ازت، فسفر، روی، کلروفیل a و b و تام و همچنین آنتوسیانین نسب به بقیه صفات کیفی معنی دار شده مشاهده شد که تحت تأثیر کودهای زیستی بیشترین میزان را از خود نشان دادند. کلمات کلیدی: آویشن باغی، قارچ Glomos fasiculatum ;Glomos mossea، باکتری Psodomonas patida ;Azetobacter corococcum. فصل اولمقدمه و کلیات١-١-مقدمه آویشن باغی با نام انگلیسیGarden thyme و نام علمی Thymus vulgaris از تیره نعناعیان بوده و گیاهی چوبی و چند ساله است(هورنوک، 1992). این گیاه از قرن شانزدهم بهطور رسمی به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده و در تمام فارماکوپههای معتبر از شاخساره آویشن به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته است(رسنگارتن، 1969). اسانس آویشن باغی خاصیت ضد باکتری، قارچی و ویروسی دارد(فالویر، 2003). همچنین به دلیل وجود ترکیبات فنلی دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و محافظت کننده میباشد. مهمترین ترکیبات موجود در اسانس این گیاه شامل تیمول، کارواکرول، پاراسیمن، لینالول میباشند(نگدیبادی، 2004). با توجه به کاربردهای وسیع آویشن باغی در صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی لازم است آزمایش هایی در جهت افزایش و کیفیت عملکرد گیاه و درصد اسانس انجام شود. امروزه استفاده از کودهای بیولوژیک ریزوبیومی در تولیدات کشاورزی برای افزایش گیاهان لگومینه به دلیل مزایای اقتصادی و سلامت محیط زیست طرفداران زیادی پیدا کرده است. آنچه که در تولید این مایه های تلقیحی ریزوبیومی اهمیت دارد معرفی کردن سویه های ریزوبیومی است که بتوانند اولاً قسمت عمده ای از گره های ریشه ای را اشغال کنند و ثانیاً تثبیت بیولوژیکی نیتروژن را با راندمان بالایی انجام دهند. اگر این هدف محقق شود افزایش تولید عملکرد گیاهان لگومینه که از مهمترین نتایج کاربرد این نوع کودهاست، قابل حصول خواهد بود (اصغرزاد، 1380). ١-٢-نگاهی گذرا به استفاده از گیاهان دارویی در ایران و جهان گرایش عمومی به استفاده از داروهای گیاهی و به طور کلی فرآورده های طبیعی در جهان به ویژه در سال های اخیر رو به افزایش بوده است. مهمترین علل این گرایش را می توان اثرات داروهای شیمیایی از یک طرف و ایجاد آلودگی های زیست محیطی از سوی دیگر دانست . در ایران که یکی از هفت کشور آسیایی است که بیشترین گیاهان دارویی را دارند این گرایش وجود داشته است و در سه دهه گذشته شاهد روند رو به رشد مردم در زمینه استفاده از این داروهای گیاهی و احیای طب سنتی هستیم. براساس آمار موجود در کشورمان نیز بیش از ۱۳۰ نوع داروی گیاهی وجود دارد و منشا اصلی آنها گیاهان هستند. جایگاه داروهای گیاهی از یک سال پیش در کشور با تحولات علمی- تخصصی نظام مندتر شده است. تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تاسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد درمانگاه ها و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشکان و داروسازان نمادی از تحول و نظام مندی نسبت به جایگاه طب سنتی ایران و درمان دارو گیاهی است. امروزه تخمین زده می شود که ۷۵ هزار گیاه دارویی در سراسر جهان وجود داشته باشد و تاکنون ۵۰۰۰ داروی گیاهی توسط صنایع دارویی جهان ساخته و به بازار عرضه می شود. این بخش از منابع طبیعی قدمتی همپای بشر دارند و یکی از مهمترین منابع تامین غذایی و دارویی بشر درطول نسل ها بوده اند. طبق براوردها در حال حاضر ۷۵۰ هزار گیاه گلدار یا دانه دار در زمین یافت می شود و تاکنون ۳۰۰ هزار گیاه در جهان شناسایی شده اند (امید بیگی، 1379). ١-٢-١-سیر تحولی گیاهان دارویی تاریخ کهن شناخت گیاهان دارویی به عهد عتیق و به دوران ارسطو بر می گردد. ارسطو (330 ق.م) اولین کسی بود که آثار و مطالبی مکتوب مربوط به گیاهان دارویی نوشت. البته قبل از او در آثار کهن مصر (حدود 26 قرن ق.م) مطالبی از گیاهان دارویی با شرح خاصی از موارد استفاده آنها باقی مانده است. تئوفراست شاگرد ارسطوکه در سال های 258-380 قبل از میلاد طبیب بود و علاوه بر آن پیرو فلسفه استاد خود ارسطو بود تحت تاثیر نظریات افلاطون استاد ارسطو نیز قرار گرفت. بعد از تئوفراست باید از بقراط بزرگترین پزشک جهان باستان و هم عصر تئوفراست نام برد که ادامه مکتب او بعدها منجر به مکتب طب جالیوسی شد (قهرمان، 1383). در قرن اول میلادی نیز مجموعه ای مشتمل بر 600 گیاه دارویی به همراه ذکر خواص درمانی هر یک توسط دیوسکورید به رشته تحریر در آمد که سرآغاز بسیاری از مطالعه­های علمی در زمینه گیاهان دارویی گردید. در طی قرون هشتم تا دهم میلادی، دانشمندان ایرانی همچون بوعلی سینا و محمد زکریای رازی به دانش "درمان با گیاه " رونق زیادی بخشیدند و کتاب های معروفی چون "قانون " و "الحاوی " را تالیف نمودند. در قرن سیزدهم میلادی، ابن بیطار پس از تحقیقات فراوان در زمینه خواص گیاهان دارویی در کتاب خویش خصوصیات بیش از 1400 گیاه دارویی را توصیف نمود. در قرون هفده و هجده میلادی اروپائیان به پیشرفت های چشمگیری در زمینه گیاه درمانی دست یافتند و در قرن نوزدهم میلادی کوشش همه جانبه ای برای استخراج مواد موثره از گیاهان دارویی و تعیین معیارهای مناسب برای تجویز آنها صورت گرفت (امید بیگی 1384). در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم تحقیقات علمی روی گیاهان دارویی گسترش یافت و همزمان دارونامه های[1] گیاهی زیادی نتایج این تحقیقات را منتشر نمودند و گیاهان دارویی بعنوان عوامل مهم دارویی با مبنای علمی مورد استفاده قرار گرفتند (کراکر و گاردنر، 2006). ١-٢-٢-گیاهان دارویی در طب سنتی بهرهمندی طب کنونی از گیاهان دارویی چه در عرصه تهیه داروهای مختلف و چه به صورت مستقل همچون استفاده از آنها به شکل فرآوردههای دارویی حائز اهمیت است. استفاده از داروهای گیاهی در طب سنتی با طب کنونی و نحوه فرآوری گیاهی در طب سنتی شبیه طب کنونی متفاوت و جدا است ولی میتوان این دو را با هم تطبیق داد(امید بیگی، 1379). ١-٢-٣-استفاده از داروهای گیاهی در ایران و جهان بیش از ۶۰ درصد مردم آلمان و بلژیک و ۷۴ درصد مردم انگلیسی تمایل به استفاده از درمان های طبیعی گیاهی دارند. همچنین بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ بر ۸۰ درصد مردم جهان به ویژه در کشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دور افتاده عمده ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تامین می کنند. قابل توجه این که چین به عنوان پرجمعیت ترین کشور دنیا در دو دهه اخیر بزرگترین کشور صادرکننده داروی گیاهی در جهان بوده است و مقام اول را دارد. از سوی دیگر بیش از ۸۰درصد سلامت مردم چین وابسته به طب سنتی- گیاهی گزارش شده است. در ایران نیز گیاهان دارویی متنوعی وجوددارد که به اعتقاد بسیاری از پزشکان و کارشناسان علوم گیاهی می توان از انها در چرخه درمان استفاده کردو بر ای مثال گران ترین گیاه جهان یعنی زعفران در ایران می روید(امید بیگی، 1379). ١-٢-٤-وضعیت تجارت جهانی گیاهان دارویی و متابولیت های آنها در ایران بررسی های انجام شده نشان می دهد که در حال حاضر حدود 300 قلم داروی گیاهی در کشور تولید می گردد که حدود 4 درصد داروهای مورد مصرف جامعه را تشکیل می دهند. در بین این داروها که برای درمان تعداد اندکی بیماری بکار می روند، گاه یک دارو با چندین نام مختلف به وسیله شرکت های داروسازی مختلف عرضه می شود. اگر چه تعداد گیاهان مورد استفاده برای تهیه این داروها طبق گزارش وزارت بهداشت حداکثر 90 گونه گیاهی است اما آمارهای گیاهشناسان نشان می دهد حدود 1500 گونه گیاه دارویی در ایران وجود دارد بنابراین گیاهان دارویی فراوانی در ایران وجود دارد که هنوز به صورت صنعتی استفاده دارویی ندارند و زمینه های تحقیقاتی فراوانی برای این گیاها وجود دارد. تحقیقات انجام شده در کشور در مورد بررسی مواد مؤثره این گیاهان نشان می دهد که برخی از گونه های دارویی انحصاری و بومی کشور از ارزش دارویی و صنعتی بالایی برخوردار بوده و در صورت کشت و فراوری می توانند علاوه بر تأمین نیاز بازار داخل، در بازارهای جهانی بدون رقیب وارد شوند. بر اساس گزارش سازمان خواربار جهانی، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که در حال حاضر حدود صد میلیارد دلار در سال است، درسال 2050 میلادی به رقم پنج تریلیون دلار خواهد رسید. کشور ایران با داشتن شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی به مراتب بهتر از اروپا، در حال حاضر تنها 60 تا 90 میلیون دلار (06/0 الی09/0 درصد) از تجارت جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است که از آن نیز بخش عمده ای مربوط به صادرات زعفران است. علاوه بر زعفران، مهمترین گیاهان دارویی صادراتی ایران در سال های اخیر زیره سبز، آویشن، بادرنجبویه، انیسون، بابونه، اسفرزه، بومادران، گل ختمی، زوفا، مریم گلی، کتیرا، آنغوزه، شیرین بیان، تلخ بیان، مورد، برگ کنار، سقز، علف گاوزبان، آنغوزه و گل ساعتی، باریجه، زدو، موسیر، مستکی، وشا، انچوچک، گز علفی، شکر تیغال، برگ کنار، حنا و انزروت بوده که به کشور های آلمان، آمریکا، انگلستان، فرانسه، مجارستان، پاکستان، هند، چین، ترکیه، بحرین، کویت، قطر، کانادا، سوئیس، سوئد، لبنان، ایتالیا و امارات صادر شده است. علاوه بر آن، سالانه حدود 2 میلیون دلار محصولات فرعی جنگلی و مرتعی به بازار های جهانی از جمله آلمان، فرانسه و امارات متحده عربی صادر می شود. بطور کلی می توان گفت که عمده ترین خریداران گیاهان دارویی ایران، کشورهای اروپای غربی بخصوص آلمان، انگلستان، فرانسه و اروپای شرقی و امریکا، هندوستان، پاکستان و کشور های حوزه خلیج فارس می باشند. این در حالی است که بسیاری از مواد اولیه گیاهی مورد نیاز در صنعت تولید دارو های گیاهی کشور از خارج وارد می شود. واردات محصولات گیاهان دارویی کشور در سال 20004 با ارزش 12875 دلار بیشتر شامل گونه های سرخ ولیک، سرخارگل، گل مغربی، سریش، اسانس نعناع، صمغ عربی، بوده که از کشور های هند، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان وارد گردیده است. ارزش کل واردات گیاهان دارویی و مواد اولیه گیاهی در سال 1386 به میزان 85 میلیون دلار رسید. بیشترین ارزش میزان واردات گیاهان دارویی مربوط به اسانسها می باشد به طوری که 59 میلیون دلار در این سال به واردات اسانس اختصاص داشته است. البته بسیاری از اسانس های وارداتی نیز سنتزی می باشند. این اسانس ها عمدتاً در صنایع آرایشی بهداشتی و صنعتی کاربرد دارد(امید بیگی، 1379). کشوروارد کننده مقدار (تن) ارزش (دلار) کشورصادر کننده مقدار (تن) ارزش (دلار) هنگ کنگ 59950 263484200 چین 150600 266038500 آمریکا 51200 139379500 هنگ کنگ 55000 201021200 ژاپن 46450 131031500 هند 40400 61665500 آلمان 44750 104457200 مکزیک 37600 14257500 کره 33500 49889200 آلمان 15100 68243200 فرانسه 21800 51975000 آمریکا 13050 104572000 چین 15550 41602800 مصر 11800 13476000 ایتالیا 11950 43006600 بلغارستان 10300 14355500 پاکستان 10650 9813800 شیلی 9850 26352000 اسپانیا 9850 27648300 مراکش 8500 13685400 انگلستان 7950 29551000 آلبانی 8050 11693300 مالزی 7050 38685400 سنگاپور 7950 52620700 مجموع 320550 930524400 مجموع 368100 847980800 جدول1-1: کشورهای عمده صادر و وارد کننده گیاهان دارویی و معطر١-٢-٥-وضعیت تجارت جهانی گیاهان دارویی و متابولیتهای آنها در جهان کاربرد داروهای شیمیایی که امروزه در درمان بیماریها متداول میباشد، عموماً با عوارض ناخواسته جانبی همراه است که این امر باعث جلب توجه محافل پزشکی به داروهای طبیعی، بهویژه داروهای گیاهی شده است. گیاهان دارویی به دلیل توأم بودن ماهیت طبیعی و وجود ترکیبات همولوگ دارویی در آنها، با بدن سازگاری بهتری دارند و معمولاً فاقد عوارض ناخواسته داروهای شیمیایی هستند، به‌خصوص در موارد مصرف طولانی و در بیماری‌های مزمن، بسیار مناسب‌تر می‌باشند. در حال حاضر، یک سوم داروهای مورد استفاده بشر را داروها با منشأ گیاهی تشکیل میدهد و این میزان مسلماً رو به افزایش است(امید بیگی، 1379). همانطور که در جدول مشاهده میشود 48 درصد صادرات و 41 درصد از واردات جهانی این گیاهان به کشورهای آسیایی اختصاص دارد و در این راستا کشور هنگ کنگ با 59950 تن عمدهترین واردکننده و کشور چین با 150600 تن بزرگترین صادرکننده گیاهان دارویی و معطر به شمار میرود(لنگ، 2006). ١-٣-گیاهشناسی آویشن آویشن ها گیاهانی چند ساله، بوته ای، بالشتکی یا کپه ای با فرم افراشته، خیزان، خمیده و یا خزنده و علفی هستند. اصولاً گیاهانی کوتاه قد هستند و ارتفاع آنها کمتر از 50 سانتی متر است. البته بندرت گونه هایی با ارتفاع بیشتر نیز وجود دارند. ساقه ها ممکن است مشخصاً چهارگوش و یا کم و بیش چهارگوش و یا با سطح مقطع گرد باشند. معمولاً ساقه پوشیده از کرک است که به حالت های مختلف سطح ساقه را می پوشاند، در گروهی از گونه ها کرک ها به صورت یکنواخت تمام سطح ساقه را می پوشاند (holotrichous)، در گروهی دیگر کرک ها تنها در دو سطح متقابل وجود دارند که این حالت معمولاً در گروه با ساقه های چهارگوش دیده می شود (alelotrichous) و بالاخره در گروه سوم کرک ها تنها در محل حاشیه ساقه چهارگوش یا به عبارت دیگر در چهار وجه ساقه وجود دارند (goniotrichous). گونه های Thymus ایران اکثراً دارای ساقه های پوشیده از کرک های یکنواخت در تمام سطح شان هستند (holotrichous) و تنها یک گونه دارای کرک در سطوح موازی (alelotrichous) از ایران گزارش شده است (T. nummularis).غده های ترشحی معمولاً در سطح ساقه دیده نمی شوند و اصولاً کرک های ساقه ساده و بدون غده اند، اما گاهی تعدادی غده ترشحی نقطه مانند در سطح ساقه دیده می شوند. ١-٣-١-برگ ها: متقابل و به شکل های مختلف از خطی تا دایره ای دیده می شوند و ممکن است در حاشیه مسطح و یا تاخورده (revolute) با لبه های به طرف بیرون برگشته باشند. برگ ها در بعضی گونه ها بتدریج به طرف انتهای شاخه کمی بزرگتر هستند، به عبارت دیگر برگ های قاعده گل آذین کمی بزرگتر از برگ های ساقه ایست. برگ ها معمولاً دارای دمبرگ های کوتاه هستند و یا ممکن است بدون دمبرگ باشند. در محور برگ ها در محل اتصال برگ به ساقه معمولاً تعدادی برگ کوچک وجود دارد. یکی از مشخصات بارز در برگ های آویشن وجود رگبرگ هاست که به عنوان یک صفت کلیدی در شناسایی گونه ها به کاربرده می شوند. در تعدادی از گونه ها رگبرگ ها در سطح زیرین برجسته و کاملاً مشخص می باشند. رگبرگ میانی در وسط برگ و رگبرگ های جانبی به تعداد یک تا شش جفت به شکل های مختلف دیده می شوند. در گونه های ایران تعداد رگبرگ های جانبی معمولاً از چهار جفت تجاوز نمی کند .رگبرگ های جانبی ممکن است تا حاشیه برگ امتداد یافته و بعد به هم متصل گردند و یا ممکن است قبل از رسیدن به حاشیه محو گردند و طول کوتاه تری داشته باشند.در بعضی از گونه ها پایین ترین جفت رگبرگ جانبی در حاشیه برگ امتداد یافته و یک برجستگی مشخص را در حاشیه برگ به وجود می آورد(marginal) و یا در گروهی دیگر رگبرگ های جانبی در انتهای برگ به هم متصل می گردند(camptodromus) و بالاخره در گروهی دیگر رگبرگ های میانی و کناری نازک و کم و بیش نامشخص هستند . سطح برگ معمولاً پوشیده از کرک های ساده یک تا چند سلولی، کرک های تک سلولی سر غده دار و یا غده های ترشحی بدون پایه وبه صورت نقاط شفاف کروی به رنگ های زرد، قرمز، نارنجی، سبز و یا بیرنگ است. در تعدادی از گونه ها غده ها منحصراً در سطح زیرین برگ حضور دارند و درگروهی دیگر در دو سطح برگ دیده می شوند. ١-٣-٢-گل آذین : معمولاً انتهایی به شکل کروی، بیضوی در انتهای شاخه ها دیده می شوند.چرخه های متراکم گل تشکیل شده و گاهی یک یا دو چرخه با فاصله نسبت به چرخه ی انتهایی به صورت چسبیده به ساقه و یا گاهی با دم گل آذین مشخص به چشم می خورند. در تعدادی از گونه ها از جمله T.armeniacus گل آذین به صورت خوشه ای مرکب (panicle) دیده می شود و یا ممکن است چرخه های گل تماماً با فاصله نسبت به یکدیگر قرار گرفته باشند. ١-٣-3-براکته ها: معمولاً خطی و یا سر نیزه ای، بدون کرک و یا پوشیده از کرک به شکلهای مختلف می باشند. گل ها: به شکل نر و یا ماده و ماده هستند. گل های ماده فاقد برچم های بارورند. دارای دمگل و بدون دمگل و به رنگ های صورتی ،سفید ، قرمز،ارغوانی و بنفش هستند. ١-٣-4-کاسه گل: دارای 5 دندانه است که در دو لبه ی مشخص وجود دارند. لبه ی بالایی با سه دندانه کوتاه مثلثی یا سر نیزه ای که در حاشیه ممکن است دارای کرک های مژه ای و یا کرکهای ساده تک سلولی پراکنده و یا فاقد کرک باشند؛لبه پایینی کاسه گل دارای دو دندانه باریک و مژه دار است که این صفت در جنس آویشن ثابت است و تمام گونه ها دارای کاسه با دندانه های پایینی خطی و مژه دارند و این دندانه ها معمولاً به طرف داخل خمیده اند و در موارد استثنایی صاف و بدون خمیدگی هستند، این دندانه ها معمولاً بلندتر از دندانه های بالایی هستند، ولی در بعضی از گونه ها ممکن است کم و بیش هم اندازه با دندانه های بالایی باشند. سه دندانه بالایی ممکن است کم و بیش در امتداد لوله کاسه قرار گیرند یا مشخصاً پهن تر از لوله کاسه باشند. گلوی کاسه معمولاً دارای یک دسته کرک سفید و ریش مانند می باشد. کرک ها و غده های ترشحی از نوع کرک ها و غده های برگ بر روی کاسه گل دیده می شود. ١-٣-5-جام گل: دارای دو لبه مشخص است. لبه بالایی معمولاً دارای یک بریدگی کوتاه در وسط است و لبه پایینی دارای سه لوب کم و بیش یک شکل و یک اندازه است. بر روی لبه پایینی گاهی تعدادی کرک دیده می شود و همچنین در سطح بیرونی گل غده های ترشحی و کرک به طور پراکنده وجود دارند. جام گل معمولاً کمی از کاسه بیرون می آید و یا ممکن است مشخصاً از کاسه بلندتر باشند. اصولاً اندازه گل ها بین 4 تا 10 میلی متر است. تعداد پرچم ها در آویشن ها 4 عدد است که دو تا بلندتر هستند. تولید گرده در پرچم ها کم است. ١-٣-6-دانه گرده: در این جنس دارای شکل یکنواختی است و مانند سایر جنس های زیرخانواده Nepetoideae دارای شش شیار و جورقطب هستند. انواع هشت و یا چهارشیاری نیز استثنائاً دیده شده اند. سطوح بین شیارها معمولاً یک اندازه، اما در مواردی شیارهای نابرابر به طور یک در میان کوچک و بزرگ وجود دارند. دانه های گرده کم و بیش کروی هستند. تزئیات سطح گرده معمولاً از نوع شبکه ای، شبکه ای مرکب و یا بندرت دارای سطح صاف هستند. ١-٣-7-مادگی: از تخمدان چهارخانه ساخته شده که تبدیل به میوه چهارفندقه ای می گردد. معمولاً هر چهار فندقه کامل و رسیده می شوند ولی در مواردی ممکن است یک یا دوتای آنها تحلیل رفته و رشد کامل نداشته باشند. اندازه فندقه ها بین 1 تا 2 میلی متر است و معمولاً کروی یا تخم مرغی پهن هستند. خامه بلندتر از لوله جام گل و دارای کلاله دو شاخه و هم سطح با پرچم هاست. 1-3-8-اعداد کروموزومی:اعداد کروموزومی در این جنس بسیار متنوع است. حالتهای پلیپلوئیدی شامل تترا و هگزاپلوئید گزارش گردیده است. عدد پایه کروموزومی 7=x است. اعداد کروموزومی 24=n2 تا 90=n2 برای گونههای Thymus گزارش گردیده است، ولی معمولترین اعدادکروموزومی 60،56،30،28=n2 میباشند.همچنین گزارشهایی از سطوح پلوئیدی متفاوت در یک گونه وجود دارد. آنیوپلوئیدی پدیده مهمی در دوره تکامل جنس بوده است و عامل تغییرات در عدد کروموزومی می باشد. بعضی از مطالعات نشان داده است که جمعیتهای متفاوت یک گونه اعداد کروموزومی متفاوتی دارند(جمزاد، 1373). 1-4-پراکندگی جغرافیایی: ایران (گیاه انحصاری) 1-4-1-رویشگاهها و پراکندگی جغرافیایی در ایران:زنجان: زنجان به بیجار. – کردستان: مسیر سنندج به کامیاران. – همدان: شرق ملایر، روستای پیر خداوردی، نزدیک گنجنامه؛ مسیر همدان به قهاوند، بیوک آباد به شاه بداغ؛ 35 کیلومتری جاده همدان به کرمانشاه، اسدآباد، گردنه اسدآباد؛ نزدیک رزن، روستای قطر. – لرستان: 23 کیلومتر از جاده شول آباد به الیگودرز؛ شرق خرم آباد، زاغه. – اصفهان: تنگ دوزان به مورستان؛ 60 کیلومتری غرب اصفهان، نجف آباد، سمیرم، وردشت، جنوب کوه شیر برنجی، تنگ دوزان کوه هشتاد؛ غرب شهرضا؛ سمیرم، حنا، گاوتپه، موته، تخت سرخ؛ نجف آباد؛ فریدن، دره سری به چمن سلطان؛ صفا شهر، منطقه حفاظت شده چناور؛ سمیرم، پادنا، گردنه بیژن. – یزد: چنار ناز، کوه برفی. – کهکیلویه و بویراحمد: 27 کیلومتری شمال سی سخت، کوه گل؛ ایستگاه مارگون؛ شرق دهدشت، کوه نیل. – چهارمحال و بختیاری: شهرکرد؛ بروجن، بلداجی، روستای سنجان؛ لردگان، دوراهون؛ 6 کیلومتر از بروجن به مبارکه؛ بروجن، کوه مرجان؛ اردل، نجف آباد. – فارس: آباد به شیراز، پاسارگاد؛ اقلید؛ گردنه کولی کش؛ آباده به خسروشیرین، کورلر. – مرکزی: اراک، خانه میران، کوه سفیدخانی؛ اراک، فراهان، خنجین، کوه رسین؛ اراک به بروجرد، گردنه زامیان؛ علیم آباد، کوه الوند؛ تفرش، کوه نقره کمر؛ اراک، شاه زند، کوه سورنه. – قزوین: 45 کیلومتر به لوشان، در جاده قزوین به لوشان؛ قزوین، آوج، کیسه چین.(جمزاد،1373) اکولوژی: مناطق کوهستانی در ارتفاع 1450 تا 3200 متر. ١-5-طبقه بندی آویشن آویشن نامی آشنا برای همه است. گیاهشناسان و یا افرادی که به نحوی با گیاهان در ارتباط هستند و یا افراد عادی به دلیل موارد مصرف این در زندگی روزمره با آن آشنا هستند. همراه غذا به صورت چاشنی و یا مورد استفاده دارویی و یا برای استفاده از اسانس آن مورد توجه است. اسامی آویشم و یا آویشن به صورت مترادف در کتاب های لغت برای این گیاه آورده شده است. این نام برای گروهی از گیاهان که همگی به خانواده نعنا یا Labiatae تعلق دارند، به کار برده می شود. این گیاهان شامل سه جنس مختلف از این خانواده به شرح زیر می باشد: جنس Zataria جنس Ziziphora 3- جنس Thymus در مورد هر یک از این سه جنس توضیحاتی ارائه می کنیم که شامل مشخصات تاکزونومیکی، پراکندگی جغرافیایی و تعداد گونه ها می شود. Zataria که دارای گونه ای به نام Zataria multiflora Boiss. است. این گیاه در جنوب ایران تحت نام آویشن شیرازی یا آویشن برگ پهن شناخته شده است. درختچه ای است کوچک با برگ های کوچک تقریباً گرد که در سطح پوشیده از تعداد زیادی غده ترشحی است. ساقه ها تقریباً سفید رنگ هستند. کاسه گل تخم مرغی – لوله ای، دارای پنج دندانه مساوی کوچک و به طول حدود mm2 است. مجموعه گل ها به صورت برجستگی های کروی در محور برگ ها قرار دارند و گاهی نیز مجموعه ها به هم نزدیک شده حالت گل آذین سنبله را پیدا می کنند. این گیاه پراکندگی محدودی در جهان دارد و منحصراً در ایران، افغانستان و پاکستان می روید. پراکندگی آن در ایران نیز محدود به مناطق اصفهان، فارس، کرمان، بندرعباس، بلوچستان و خراسان است (جمزاد، 1373). Ziziphora با گونه چند ساله Ziziphora clinopodioides Lam. این گیاه به نام آویشن برگ باریک نامیده می شود و از نظر شکل ظاهری به جنس Thymus شباهت دارد و گاهی به اشتباه به جای آن و تحت نام Thymus نامگذاری می کند: صفات زیر جنس Ziziphora را از جنس Thymus متمایز می کند: در جنس Ziziphora تعداد پرچم های بارور 2 عدد است. در جنس Ziziphora کاسه گل لوله ای دارای پنج دندانه تقریباً مساوی و کوتاه است. این صفات در جنس Thymus متفاوت است یعنی تعداد پرچم های بارور 4 عدد و کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص است. لبه بالایی از سه دندانه کوتاه و لبه پایینی از دو دندانه باریک و بلند و مژه دار تشکیل شده است. گیاه Z.clinopodioides گیاهی است چند ساله با قاعده چوبی و گاهی ساقه های چوبی، پوشیده از کرک با تراکم های متفاوت و دارای برگ های باریک تا نیزه ای و گاهی بیضوی یا تقریباً گرد. مجموعه گل ها در انتهای شاخه ها و به شکل کروی است و یا حالت کپه ای دارد. کاسه گل لوله ای باریک به طول حدود mm6-4. جام گل سفید یا صورتی یا بنفش کمرنگ است. این گونه دارای تنوع مورفولوژیکی زیادی است و رشینگر در فلورا ایرانیکا 9 زیر گونه از آن برای ایران نام می برد. پراکندگی جغرافیایی این گونه در جهان در شبه جزیره بالکان شرقی، جنوب غربی آسیا و آسیای مرکزی تا کوه های پامیرآلای و هیمالیا می باشد. در ایران پراکندگی وسیعی داشته و تقریباً می توان گفت که در تمام نقاط ایران پراکنده است (جمزاد، 1373). جنس Thymus: گونه های این جنس نیز تحت عنوان آویشن جمع آوری و مصرف می شوند. گیاهانی هستند چوبی، کوتاه قد، کپه ای و یا علفی چند ساله با قاعده چوبی. برگ ها دارای کناره صاف و بدون دندانه که گاهی در حاشیه به طرف پشت برگشته اند. در اکثر گونه ها سطح برگ، براکته ها، کاسه گل و گلبرگ ها پوشیده از غده های ترشحی چسبیده به رنگ های قرمز، زرد و گاهی بیرنگ است. مجموعه گل ها شامل تعداد زیادی گل است که معمولاً در انتهای شاخه ها و به حالت کپه ای قرار گرفته است. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص است. لبه بالایی دارای سه دندانه کوتاه نسبتاً پهن و لبه پایینی از دو دندانه بلند و باریک کاملاً مشخص تشکیل شده است. لوله کاسه گل استکانی یا تقریباً لوله ای و راست است. در قسمت گلو کاسه گل پوشیده از کرک می باشد. جام گل دارای دو لبه بوده و لوله جام گل راست است. پرچم ها اغلب از گل خارج می شوند. حالت Gynodioecy در گل های این جنس وجود دارد، در نتیجه دو نوع گل، یکی نر و ماده که معمولاً از نظر اندازه بزرگترند و دیگری گل های ماده که در آنها پرچم ها عقیم می باشند و درون لوله جام گل مخفی می مانند، به چشم می خورند. این جنس در منطقه معتدله شمالی از گرینلند تا کامچاتکا پراکنده است ولیکن اغلب بیشترین پراکندگی شان در منطقه مدیترانه و غرب آسیا می باشد و بیشترین تنوع را از نظر شکل در شبه جزیره بالکان می توان دید (جمزاد، 1373). جنس Thymus یکی از مشکل ترین جنس های خانواده Labiatae است و به دلایل متعدد شناسایی و تعیین موقعیت تاکزونومیکی گونه ها دشوار است. یکی از این دلایل هیبریداسیون بین گونه ای در این جنس است و به همین دلیل نیز تعداد گونه های گزارش شده آن بسیار متنوع است و در کتب مختلف با یک عدد معین برخورد نمی کنیم؛ بلکه اکثراً تعداد گونه های جنس رابا صدها گونه مطرح می کنند. چه بسا که یک هیبرید توسط گیاهشناسی به عنوان یک گونه مستقل معرفی گردیده و مطالعات بعدی توسط گیاهشناس دیگری مشخص کرده است که نمونه یک هیبرید بوده است. علاوه بر هیبریداسیون، تنوع مورفولوِژیکی موجود در گونه ها نیز مسأله شناسایی را دشوار می کند. برای اینکه نمونه های هرباریومی قابل شناسایی باشند بایستی کامل بوده یعنی دارای تمام قسمت ها یا اندام های گیاه باشند. به علاوه خوبست که شکل رویشی گیاه مثلاً اینکه راست، خمیده یا خوابیده است در هنگام جمع آوری یادداشت گردد(جمزاد، 1373). تعداد گونه های گزارش شده این جنس از کشورهای مجاور و ایران عبارتند از: در ترکیه 37 گونه، شوروی 136 گونه و از محدوده فلورایرانیکا 17 گونه که 14 گونه آن متعلق به کشور ایران است. دو گونه ای که در ایران حضور ندارند یعنی Th.linearis و Th.koeianus در افغانستان و پاکستان حضور دارند و گونه دیگر یعنی Th.syriacus از عراق، سوریه، فلسطین گزارش شده است. چهارده گونه گزارش شده ایران، بیشترین پراکندگی را در شمال و غرب کشور دارند. همانگونه که از نقشه مشخص می شود، 10 گونه در استان های شمالی (گرگان، گیلان، مازندران)، یازده گونه در استان های غربی (آذربایجان، باختران، همدان، کردستان، لرستان، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و اصفهان)، 7 گونه در مرکز(تهران، سمنان، قزوین، اراک، یزد)، یک گونه در فارس، و دو گونه در کرمان وجود دارد.گونه های موجود در ایران اکثراً متعلق به سکسیون Kotschyani Klokov می باشند. در زیر فهرست گونه هایی که در مناطق مختلف ایران وجود دارند ارائه گردیده است و در مورد بعضی از گونه ها توضیحاتی نیز داده خواهد شد. گونه های موجود در استان های شمالی Thymus fallax Fisch & C.A.Mey Th. Transcaucasicus Klokov Th. Kotschyanus Boiss. & Hohen Th. Fedtschenkoi Ronniger Th. Migricus Klokov. & Desj. -shost Th. Trancaspicus Klokov Th. Pubescens Boiss. & Kotschy ex Celak Th. carmanicus Jalas Th. caucasicus wild ex Ronniger subsp. Grossheimii (Ronniger) Jalas 10- Th. nummularius M.B. گونه های موجود در غرب ایران: Thymus persicus (Ronniger ex Rechinger) Jalas این گونه انحصاری ایران است و از آذربایجان و اطراف زنجان در سال 1884 توسط Knapp جمع آوری شده است. تا سال 1983 هیچ جمع آوری دیگری به استثنای جمع آوری تیپ از ایران صورت نگرفته است. در این سال یعنی پس از حدود 100 سال از اولین جمع اوری، این گیاه توسط همکاران ما در مؤسسه بررسی آفات اوین، جمع آوری می گردد. در سال 1987، جمع آوری مجددی از گیاه فوق توسط دکتر معصومی از همان منطقه صورت می گیرد. بنابراین از این گونه Thymus تنها سه نمونه هرباریومی در جهان موجود است. در ایران گونه مشخصی است و به راحتی از سایر گونه ها به دلیل داشتن برگ های با حاشیه برگشته قابل تشخیص است. این نقطه از جهان در واقع شرقی ترین نقطه پراکندگی گروهی از گونه های این جنس یعنی گروه Cherlerioides می باشد که مرکز گسترش آنها جنوب شبه جزیره بالکان و نیز غرب ترکیه است. Th. daenensis Celak subsp. Daenensis گونه مشخصی است با پراکندگی وسیع در ایران و به آسانی به دلیل داشتن برگ های باریک از سایر گونه های این جنس قابل تفکیک است. این زیر گونه انحصاری ایران است. Th. fallax Fisch & C.A.Mey. این گونه با برگ های نیزه ای و غده های ترشحی متعدد قرمز رنگ از سایر گونه ها تشخیص داده می شود. Th. transcaucasicus Ronniger یکی از مشخصات جدا کننده این گونه از سایر گونه ها، اندازه برگهاست که در قسمت های بالای ساقه و قاعده گل آذین بزرگتر از برگ های ساقه ای است. Thymus kotschyanus Boiss. & Hohen این گونه از شناخته شده ترین گونه های این جنس در ایران است و تقریباً بیشتر نمونه های شناسایی شده به این نام، نامگذاری گردیده اند در حالی که با تجدید تعریف گونه فوق توسط Jalas در فلورا ایرانیگا، پراکندگی نسبتاً محدودی برای آن از گیلان و مازندران و آذربایجان و تهران در نظر گرفته می شود. گیاهی است راست، کوتاه، با ساقه بسیار منشعب و برگ های یکسان از نظر اندازه، تخم مرغی شکل و با تعداد زیادی غدد ترشحی قرمز رنگ. گل آذین انتهایی، متراکم، گل ها به رنگ سفید و صورتی. Thymus fedtschenkoi Ronniger Th. migricus Klokov & Desj-shost Th. trautvetteri Klokov & Desj-shost Th. pubescens Boiss. & Kotschys ex Celak گونه اخیر گونه نسبتاً فراوانی است با ساقه خمیده و برگ های نیزه ای – بیضوی. تعدادی از نمونه هایی که Th. Kotschyanus نامگذاری گردیده بودند، متعلق به این گونه می باشد. 10-Th. Caucasicus wild ex Ronniger subsp. Grossheimii (Ronninger) Jalas 11-Th. eriocalyx (Ronninger) Jalas در استان های کردستان، باختران، لرستان می روید. با کاسه گل پوشیده از کرک های بلند سفید رنگ و شاخه های نازک کرکدار، گونه تیپیک این استان ها است. گونه های موجود در کوه های البرز و اطراف تهران: Th. daenensis subsp. Daenensis Th. daenensis subsp. Lancifolia (Celak) Jalas این دو زیر گونه از نظر اندازه برگ، کاسه گل و دندانه های آن، از یکدیگر قابل تشخیص هستند. Th. fallax Fisch. & C.A.Mey Th. Kotschyanus Boiss. & Hohen Th. fedtschenkoi Ronninger Th. pubescens Boiss. & Kotschy ex Celak Th. caucasicus wild. Ex Ronninger subsp. grossheimii (Ronninger) Jalas Th. carmanicus Jalas علاوه بر گونه های فوق، گونه های چندی در این منطقه وجود دارند که هیبرید هستند و صفات حد واسط بین گونه ها را دارا هستند. گونه های موجود در جنوب ایران (فارس و کرمان): تعداد گونه ها به طرف جنوب کاهش پیدا می کنند و سه گونه در این بخش از ایران وجود دارد: Th. daenensis Celak subsp. daenensis و subsp. lancifolius (Celak) Jalas Th. fedtschenkoi Ronninger Th. carmancus Jalas نتیجه: با در الگوی پراکندگی جنس در ایران در می یابیم که بیشترین گسترش و پراکندگی گونه های جنس Thymusدر شمال و غرب ایران بوده و تعداد گونه ها به طرف جنوب و شرق کاهش پیدا می کنند. از نظر پراکندگی، بیشترین گسترش را گونه های Th. daenensis و Th. fallax و Th. pubescens دارند. گونه های انحصاری ایران محدود بوده و شامل یک گونه (TH. persicus) و یک زیر گونه (Thymus daenensis subsp. daenensis) می شوند (جمزاد، 1373). 1-6-نیازهای اکولوژیکی آویشن گیاهی است که بهطور طبیعی در شرایط مزرعهای در نواحی نیمه خشک تا معتدل گرم در دماهای بالا و تشعشع شدید آفتاب و در خاک خوب زهکشیشده رشد میکند. آویشن در مراحل اولیه دارای رشد خیلی کند بوده ودر مراحل بعدی نمو مخصوصاً 60 روز بعد یک افزایش سریع در تجمع ماده خشک (4 تا 6 برابر تحت نور اضافی و 5/2 تا 5 برابر تحت نورطبیعی) نسبت به گیاهان 40 روزه دارد. میزان آب، خاک و رژیمهای نوری بهطور معنی داری رشد کلنیهای آویشن (وزن خشک ریشه و اندام هوایی) راتغییر میدهند و بین شرایط نوری و میزان رطوبت خاک اثر متقابل مشاهده شده وتأثیر افزایش رطوبت خاک درشرایط نور طبیعی به اندازه نور اضافی قابل توجه نبوده است وافزایش رطوبت خاک در شرایط نور طبیعی تأثیری به مراتب کمتر از شرایط نوراضافی دارد. به هرحال در شرایط نوراضافی و رطوبت خاک 70 درصد بالاترین میزان فتوسنتز و اسانس گیاه مشاهده میشود و کمترین میزان اسانس نیز در شرایط نور طبیعی و 50 درصد رطوبت خاک ذکر گردیده است.البته منظور از نوراضافی یعنی جریان فتوسنتزی 200 میکرومول بر مترمربع در ثانیه است که بوسیله لامپهای اچ.پی.اس بههمراه نور طبیعی ایجاد میگردد(گاسلین، 1995). درتحقیقی برای بررسی سطح نوری بر روی میزان اسانس گیاه آویشن تحت شدتهای مختلف نوری (سایه، ابری، 15، 27، 45و 100% نور کامل) قرار داده شدند و مشخص شد که بیشترین غلظت اسانس و میزان تیمول و میریسین موجود در اسانس در نور کامل خورشید بهدست میآید. طول برگ و تراکم Peltatehair با کاهش سطح نوری کاهش مییابد(پوتر، 1997). ١-6-1-درجه حرارت: تحقیقات نشان می دهد که اگر گیاهان معطر درفضای باز مزرعه کشت شوند ترکیبات معطر آنها درمقایسه باکشت درگلخانه افزایش چشمگیری می یابدکه علت آنرادمای پایین مزرعه درشب ذکرکرده اند.آویشن گیاهی گرما دوست و حساس به سرمای زمستانه است در بین کالتیوارهای مختلف آن به میزان حساسیت به سرما متفاوت بعنوان مثال آویشن آلمانی از کالتیوارهای مقاوم به سرما است. اگرچه با دیرتر برداشت کردن وپایین تربریدن پیکررویشی عملکرد افزایش می یابد ولی موجب حساس شدن گیاه به سرمای زمستانه می گردد.جوانه زنی بذور در رشد و نمو گیاهچه آویشن درماههای پاییز و زمستان بعلت دمای پایین کندتر ازماه های بهار و تابستان است.درشرایط 25 درجه سانتی گراددر16ساعت و20درجه سانتی گراد در 8 ساعت قدرت رویش بذور به بیش از80 درصد می رسد (مؤمنی، 1370). ١-6-٢-نور:گیاهی است نور پسند که در شرایط آفتابی و شیب های جنوبی رشد مطلوبی دارد. آویشن در شدت نور بالا در مقایسه با نور طبیعی موجب رشد عمودی شاخه ها ،افزایش تعداد شاخه های جانبی،ضخیم ترشدن شاخه ها،پررنگ وبراق شدن برگها،افزایش کلروفیل، افزایش غده های اسانس،کاهش تنفس روزنه ای وکوتیکولی وافزایش پتانسیل فتوسنتزی می شود.دراین شرایط عملکردوزن خشک وتولیداسانس افزایش می یابد. مطالعات اخیر نشان می دهد که نور موجب ایجاد کرک های غده ای سپری می شود که محل اولیه تجمع مونوترپن ها است. همچنین گزارش کردندکه درآویشن وقتی رطوبت خاک50درصدظرفیت مزرعه باشد نسبت به 90درصدظرفیت مزرعه موم روی کوتیکول افزایش وتنفس کاهش می یابد در رطوبت بالاترتولید وزن خشک افزایش می یابد.بذورآویشن درشرایط اقلیمی مناسب14 تا 20 روز پس ازکاشت سبزمی شوند. باگذشت سن(گیاهان چندساله)دراوایل بهار(فروردین)رویش گیاهان آغازمی شودو از اواسط اردیبهشت اولین گلها ظاهرمی شوندوگل دهی تااواخر خردادهمچنان ادامه می یابدچنانچه گیاهان درتابستان برداشت شوندتحت شرایط اقلیمی مناسب وباتشکیل ساقه های گل دهنده مجددا به گل می روند.PHخاک بین5/4تا8 مناسب است. آویشن گیاهی است که به طور طبیعی در شرایط مزرعهای در نواحی نیمه خشک تا معتدل گرم در دماهای بالا و تشعشع آفتاب رشد می کند آویشن در مراحل اولیه دارای رشد خیلی کند بوده و در مراحل بعدی نمو یک افزایش سریع در تجمع ماده خشک نسبت به گیاهان 40 روزه دارد. میزان آب خاک و رژیم های نوری به طور معنی داری رشد کلنی های آویشن (وزن خشک ریشه و اندام های هوایی ) را تغییر میدهند و بین شرایط نوری و میزان رطوبت خاک اثرمتقابل مشاهده شده و تاثیر افزایش رطوبت خاک در شرایط نور طبیعی به اندازه نور اضافی قابل توجه نبوده است و افزایش رطوبت خاک در شرایط نور طبیعی، تاثیری به مراتب کمتر از شرایط نور اضافی دارد. به هر حال در شرایط نور اضافی و رطوبت خاک 70 درصد، بالاترین میزان فتوسنتز و اسانس گیاه مشاهده میشود و کمترین میزان اسانس نیز در شرایط نور طبیعی و50 درصد رطوبت ختک ذکر گردیده است. البته منظور از نور اضافی یعنی جریان فتوسنتزی 200 میکرومول بر مترمربع در ثانیه است که بوسیله لامپهای (HPS High Pressure Sodium) به همراه نور طبیعی ایجاد میگردد (مؤمنی، 1370). در تحقیقی برای بررسی سطوح نوری بر روی میزان اسانس ،گیاه آویشن تحت شدت های مختلف نوری (سایه،ابری، 15،45،100در صد نور کامل )قرار داده شدند و مشخص شد که بیشترین غلظت اسانس و میزان تیمول و Myrcene موجود در اسانس در نور کامل خورشید به دست می آید. این گیاه خشکی دوست است و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی می باشد کشت این گیاه در زمینهای گود و زمینهایی که سبب آب ایستایی شود مناسب نیست زیرا به غرقابی بودن زمین به شدت حساس است . در فصول سرد و در زمستان چنانچه روی گیاهای را برف نپوشاند ممکن است تحت تاثیر سرما قرار گرفته و خشک شود خاکهای سبک حاوی ترکیبات کلسیم و با ضخامت زیاد سطح الارض خاکهای مناسبی برای کشت آویشن باغی هستند. خاکهاس سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست و سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس آن می شود تهویه خاک نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد رطوبت و آبیاری زیاد نه تنها برای رویش این گیاه مناسب نیست بلکه سبب کاهش کمیت و کیفیت اسانس آویشن می گردد.PH خاک برای کشت آویشن باقی بین 4.5تا8 مناسب است (مؤمنی، 1370). ١-6-3-مواد و عناصر غذایی مورد نیاز موجودات زنده از جمله گیاهان برای رشد و نمو نیاز به غذا دارند . خاک تامین کننده اکثریت قریب به اتفاق عناصر غذایی مورد نیاز گیاه می باشد . به جز کربن ،اکسیژن و هیدروژن که عمدتا از طریق آب و هوا تامین می گردند، منبع اصلی بقیه عناصر غذایی مورد نیاز گیاه محلول خاک می باشد. در خاک تقریبا تمام عناصر غذایی که در جدول تناوبی وجود دارد، موجود می باشد. بخش اعظم عناصر غذایی این عناصر نیز در گیاه قابل اندازه گیری هستند اما گیاه برای جذب این عناصر حالت انتخاب ندارند و بدون در نظر گرفتن مفید و مضر بودن آنها را جذب می کنند. تغذیه صحیح گیاه یکی از عوامل مهم در بهبود کیفی و کمی محصول به شمار می آید. در تغذیه صحیح گیاه نه تنها باید هر عنصر به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد، بلکه ایجاد تعادل و رعایت نسبت میان میزان عناصر مصرفی از اهمیت ویژه بر خوردار است، زیرا در حالت عدم تعادل تغذیه ای با افزودن تعدادی از عناصر غذایی نه تنها افزایش عملکردی رخ نمی دهد، بلکه اختلالاتی نیز در رشد گیاه ایجاد شده و در نهایت افت محصول حادث خواهد شد. افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به خاک باید با دقت انجام گیرد. زیرا، مواد غذایی فراوان یا کمبود این مواد در خاک هایی که آویشن کشت می شود مناسب نیست و در هر دو حالت سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس می شود. قبل از کشت ، خاک باید مورد تجزبه و آزمایش قرار گیرد و مقادیر ازت، فسفر و پتاس آن اندازه گیری و با در نظر گرفتن مقدار آنها اقدام به کوددهی شود . به زمینهای تهی از مواد و عناصر غذایی، در فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاک 20 تا 30 تن در هکتار کود های حیوانی کاملاً پوسیده باید اضافه شود. فصل بهار قبل از کشت گیاه 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و همین مقدار اکسید پتاس به همراه 40 تا60 کیلوگرم در هکتار ازت ، باید در اختیار گیاهان قرار گیرد. از سال دوم رویش قبل از وجین علفهای هرز همه ساله فصل بهار باید 30 تا50 کیلو گرم در هکتار ازت در اختیار گیاهان قرار گیرد . از آنجا که آویشن گیاهی چند ساله است لذا خاک مزرعه در طول رویش گیاه، باید تجزیه شود و در صورت لزوم مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه (مانند فسفر، پتاسیم، کلسیم و ازت) به خاک اضافه شود (امید بیگی، 1374). ١-7-عملیات زراعی 1-7-1-تناوب کاشت آویشن حداقل چهار تا شش سال در یک مکان باقی می ماند . از این رو ، تناوب کاشت مناسب برای این گیاه مهم است .آویشن را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که دوره رویشی کوتاهی داشته باشند و مدت کوتاهی پس از کشت برداشت شوند . گیاهان وجینی گیاهان مناسبی برای این کار هستند . تناوب کشت آویشن با گیاهان ریشه ای چند ساله مناسب نیست و سبب گسترش و شیوع بیماریها می شود . سه تا چهار سال پس از برداشت آویشن آن را مجدداً می توان در همان زمین کشت کرد (امید بیگی، 1374). 1-7-2-آماده سازی خاک ************************************* *************************************   نکته مهم : هنگام انتقال متون از فایل ورد به داخل سایت بعضی از فرمول ها و اشکال درج نمی شود یا به هم ریخته می شود یا به صورت کد نمایش داده می شود ولی در سایت می توانید فایل اصلی را با فرمت ورد به صورت کاملا خوانا خریداری کنید: سایت مرجع پایان نامه ها (خرید و دانلود با امکان دانلود رایگان نمونه ها) : elmyar.net *************************************   *************************************     پس از برداشت گیاهانی که با آویشن به تناوب کشت شده اند در فصل پاییز کود های حیوانی مورد نیاز به خاک اضافه می شود و با شخم مناسبی به عمق 20 تا 25 سانتیمتری خاک فرستاده می شود . اوایل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخه ها زمین را باید برای کشت آویشن تسطیح کرد (امید بیگی، 1374). 1-7-3-تاریخ و فواصل کاشت زمان کاشت آویشن به روش کاشت و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد . عده ای از محققان زمان مناسب برای کشت مستقیم بذر را در زمین اصلی اواسط پاییز می دانند در حالی که عده ای دیگر اوایل بهار را زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر پیشنهاد کرده اند . در هر حالت بذر ها در ردیف هایی با فاصله 40 تا 50 سانتیمتر به طور مستقیم در زمین اصلی کشت می شوند . عمق بذر نباید از نیم سانتیمتر بیشتر باشد .زمان مناسب برای کشت غیر مستقیم (کاشت در خزانه هوای آزاد ) اوایل بهار (اواخر اسفند ) می باشد . در کشت غیر مستقیم بذر ها در ردیف هایی به فاصله 25 تا 30 سانتیمتر در خزانه هوای آزاد باید کشت شوند . هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتیمتر رسید در ردیف هایی به فاصله 50 سانتیمتر و فاصله دو بوته در طول ردیف 25 سانتیمتر باید کشت شوند (امید بیگی، 1374). 1-7-4-روش کاشت آویشن را از طریق بذر و یا رویشی می توان تکثیر کرد . کشت توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می گیرد (امید بیگی، 1374). کشت مستقیم : بذر را در زمان مناسب به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت می کنند . مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین پنج تا شش کیلو گرم است . به لحاظ کوچک بودن بذر و همچنین از آنجا که گیاهان رویش یافته از بذر رشد و نمو کندی دارند ، لذا کشت مستقیم در سطوح کوچک توصیه می شود. در کشت مستقیم بهتر است بذر ها در طول ردیف به صورت متراکم کاشته شوند و پس از رویش بوته ها را به تعداد مناسب تنک کرد . کشت غیر مستقیم : در این روش بذر ها را در فواصل مناسب در خزانه هوای آزاد که بستر آن برای کشت آماده شده است کشت می کنند . بذر مورد نیاز برای هر متر مربع خزانه 8/0 تا 1 گرم است .چون بذر آویشن بسیار کوچک است لذا ، جهت تسریع در کاشت و همچنین یکنواختی تراکم بذر ها در ردیف ها بهتر است به نسبت یک به سه با ماسه نرم (یک قسمت بذر و سه قسمت ماسه)مخلوط شود . عمق بدر در خزانه 5/0 سانتیمتر مناسب است . پس از آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه ، اوایل بهار و اوایل تابستان (تیر) زمان مناسبی برای انتقال نشاءها به زمین اصلی است . در این مرحله نشاء ها از ریشه مناسبی به طول پنج تا هفت سانتیمتر برخوردار بوده و به سهولت فادرند شوک حاصل از انتقال را تحمل کنند . در هر چاله دو یا سه نشاء می توان کشت کرد . در سطوح کوچک کشت عمل انتقال نشاء به زمین اصلی را می توان با دست انجام داد . در حالی که در مقیاس وسیع این عمل فقط با ماشین امکان پذیر است . برای هر هکتار زمین به 160 تا 240 هزار نشاء نیاز است . با کشت 500 تا 600 گرم بذر با کیفیت مطلوب در خزانه هوای آزاد می توان به این تعداد نشاء دست یافت. تکثیر رویشی: تکثر رویشی با تقسیم بوته انجام می گیرد . پس از خارج کردن گیاهان دو یا سه ساله ی سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی از خاک هر بوته را به چند قسمت تقسیم کرده و در زمین اصلی کشت می کنند (امید بیگی، 1374). 1-7-5-عملیات داشت (مراقبت و نگهداری) : آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه ضرورت دارد . در طول رویش گیاهان ،مبارزه با علف های هرز نیز ضروری است . وجین مکانیکی علف های هرز به تنهایی کافی نیست و باید با استفاده از علف کش های مناسب به مبارزه با آنها پرداخت . قبل از انتقال گیاهان از علف کش رونستار به مقدار هفت تا هشت لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی می توان استفاده کرد . زمان مناسب برای استفاده از این علف کش اواسط بهار (اردیبهشت) است .وجین مکانیکی علف های هرز چند ساله ای که به علف کش ها مقاوم شده اند ضرورت دارد . برای مبارزه شیمیایی با علف های هرز آویشنهای چند ساله در فصل پاییز (مهر-آبان) می توان از علف کش سینبار به مقدار 2 تا 5/2 کیلو در هکتار استفاده نمود. پس از استفاده از این علف کش در صورت باقیماندن علفهای هرز، با استفاده از کولتیواتور باید به جمع اوری آنها اقدام نمود. در طول رویش آویشن می توان بدون هیچ خطری از علف کش رونستار به مقدار شش تا هشت لیتر در هکتار استفاده کرد. برگردان کردن خاک بین ردیف ها به منظور تهویه نقش عمده ای در افزایش عملکرد پیکر رویشی دارد (امید بیگی، 1374). 1-7-6-برداشت محصول در سال اول رویش فقط یک بار محصول را می توان برداشت کرد. در حالی که در سال های بعد دو و یا حتی سه مرتبه می توان اقدام به برداشت پیکر رویشی آویشن نمود. زمان مناسب برای اولین برداشت محصول آغاز گلدهی یعنی اواسط بهار (اردیبهشت) می باشد. دومین برداشت در آغاز دومین مرحله گلدهی و اواسط تابستان (مرداد) انجام می گیرد. سومین و آخرین برداشت را اواسط پاییز (آبان) می توان انجام داد. برداشت پیکر رویشی آویشن در ساعات مختلف شبانه روز نقش عمده ای در کمیت و کیفیت اسانس آویشن دارد. در این مورد تحقیقات نشان می دهد چنانچه پیکر رویشی ظهر هنگام تابش آفتاب برداشت شوند در مقایسه با برداشت در روزهای غیرآفتابی از مقادیر بیشتری اسانس برخوردار می باشند. گیاهان از فاصله 10 تا 15 سانتیمتری سطح زمین باید برداشت شوند. ساقه های چوبی ضخیم در کیفیت اسانس تأثیر بسیار نامطلوبی می گذارد. از آنجا که عملکرد آویشن در مراحل مختلف رویش متفاوت است از این رو تحقیق در مورد زمان یا زمان های مناسب برداشت به منظور افزایش عملکرد در اقلیم های مختلف ضرورت دارد. زمان برداشت عملکرد پیکر رویشی خشک "کیلوگرم در کرت" عملکرد پیکر رویشی اولین برداشت دومین برداشت سومین برداشت "کیلوگرم در کرت" "تن در هکتار" یکبار برداشت در مرحله گلدهی کامل 12.60 - - 12.60 3.15 دوبار برداشت، مرحله تشکیل غنچه + دومین مرحله گلدهی 8.56 7.68 - 16.24 4.05 دوبار برداشت، اولین مرحله گلدهی + دومین مرحله گلدهی 11.55 6.42 - 17.97 4.49 دوبار برداشت، اولین مرحله گلدهی + پاییز 12.50 15.07 - 27.57 6.89 سه بار برداشت، اولین مرحله گلدهی + دومین مرحله گلدهی + پاییز 8.72 7.61 4.28 20.64 5.15 L.S.D در سطح 5٪ 1.52 0.99 - 0.91 0.23